Tης Δρος Ανδρούλλας Ελευθερίου - Ιολόγος BSC, MSc, PhD, Εκτελεστική Διευθύντρια Διεθνούς Ομοσπονδίας Θαλασσαιμίας (ΔΟΘ)
«Ένα ψέμα μπορεί να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και να επιστρέψει ξανά, ενώ η αλήθεια δένει ακόμα τις μπότες της.» - Μαρκ Τουέιν
Αναντίλεκτα, η πανδημία της COVID-19 με την οποία «συζούμε» τα τελευταία δύο χρόνια άσκησε τρομακτική πίεση στα συστήματα υγείας και στο κοινό σε παγκόσμιο επίπεδο όσο κανένα άλλο γεγονός του περασμένου αιώνα. Η ανταπόκριση στις ανάγκες του κόσμου για δυναμική, σαφή και έγκυρη πληροφόρηση ανέδειξε μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που κλήθηκαν και καλούνται να αντιμετωπίσουν οι επικεφαλής του τομέα της δημόσιας υγείας, οι εκλεγμένοι ηγέτες, οι επιστήμονες και οι επαγγελματίες υγείας. Την ανάγκη αναχαίτισης και αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης.
Η πλημμυρίδα των ψευδών ειδήσεων, οι ατεκμηρίωτες απόψεις, αλλά και η συνειδητή και μεθοδευμένη διοχέτευση πληροφοριών από διάφορες πηγές, κυρίως στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργούν ένα χαώδες τοπίο με τους πολίτες να καθίστανται εξαιρετικά ευάλωτοι στην παραπληροφόρηση, ενίοτε με απρόβλεπτες και επικίνδυνες συνέπειες.
Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την υγειονομική περίθαλψη, τα παραπλανητικά αφηγήματα που συνόδευσαν εξαρχής την πανδημία του κορωνοϊού, οι επικίνδυνες «παγίδες» με ψευδείς ισχυρισμούς θεωριών συνωμοσίας και η απάτη εις βάρος των καταναλωτών συνιστούν σοβαρές απειλές για τη δημόσια υγεία. Δεν ήταν λίγες οι φορές, για παράδειγμα, που διαβάσαμε για περιστατικά, εντός και εκτός συνόρων, όπου το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό των νοσοκομείων ήρθε αντιμέτωπο με καταστάσεις πέρα από κάθε λογική στην προσπάθειά του να διαχειριστεί ακραίες συμπεριφορές ασθενών που προκαλούνταν από την επιφύλαξη έως την απόλυτη άρνηση ότι υπάρχει κορωνοϊός.
Η ιατρική αποτελεί λειτούργημα όχι μόνο διότι αποσκοπεί στη διατήρηση, βελτίωση και αποκατάσταση του πολυτιμότατου αγαθού της ανθρώπινης υγείας, καθώς και στην ανακούφιση από τον πόνο, αλλά και γιατί ασκείται υπέρ του κοινού συμφέροντος.
Η προώθηση του δημόσιου καλού και η δέσμευση για ακεραιότητα και ειλικρίνεια είναι κεντρικής σημασίας στους Κανόνες Δεοντολογίας που διέπουν το ιατρικό επάγγελμα. Αυτοί οι κανόνες περιλαμβάνουν το καθήκον του ιατρού να μεταφέρει με αντικειμενικό τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένη πληροφόρηση, αλλά και τις τελευταίες εξελίξεις και προόδους της ιατρικής στους ασθενείς και το κοινό.
Είναι όμως αντικειμενική η ενημέρωση από πλευράς ιατρού με την προβολή μόνο δικών του θέσεων όταν υπάρχουν και αντικρουόμενες απόψεις; Ή είναι μήπως αντικειμενική όταν σκοπεύει στην αυτοπροβολή και διαφήμιση; Κάθε άλλο. Αντίθετα, παραπληροφορεί παραβιάζοντας τους Κανόνες της Ιατρικής Δεοντολογίας.
Μετά από μια σειρά γεγονότων που αφορούσαν την προώθηση παραπληροφόρησης σχετικά με την COVID-19 από επαγγελματίες υγείας, η Αμερικανική Ομοσπονδία Κρατικών Ιατρικών Συμβουλίων καθώς και η Αμερικανική Επιτροπή Ιατρικών Ειδικοτήτων εξέδωσαν πρόσφατα δημόσιες ανακοινώσεις ότι η άδεια των μελών τους θα μπορούσε να ανασταλεί ή να ανακληθεί, εάν αποδεικνυόταν ότι εμπλέκονται στη διάδοση παραπληροφόρησης στους ασθενείς τους ή στο κοινό.
Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα για να δείξουμε στο κοινό και να υπενθυμίσουμε σε όλους τους επαγγελματίες υγείας τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις να παρέχουν υψηλής ποιότητας, στοιχειοθετημένες πληροφορίες στους πολίτες. Κάτι τέτοιο ισχύει ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία, όταν η ορθή ενημέρωση και η αποτελεσματική επικοινωνία αποτελούν θεμελιώδεις προϋποθέσεις για τη λήψη ενημερωμένων αποφάσεων από τους πολίτες και την προώθηση της αλληλεγγύης που χρειάζονται οι κοινότητες για την καταπολέμηση της κρίσης.
Οι παραπάνω ανακοινώσεις από επαγγελματικούς συλλόγους και κρατικά ιατρικά συμβούλια δεν είχαν σκοπό να καταπνίξουν τη νόμιμη επιστημονική συζήτηση ή την ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των ειδικών στον τομέα της υγείας, αλλά μάλλον να απαγορεύσουν τη διάδοση πληροφοριών που στερούνται ακρίβειας και είναι αντίθετες με τις προσπάθειες ανάσχεσης της πανδημίας. Η κοινωνία πρέπει να προστατεύει τον νόμιμο επιστημονικό λόγο, την ελεύθερη έκφραση και τη διαφάνεια νέων ιδεών, αλλά είναι δικαιολογημένες σημαντικές επαγγελματικές συνέπειες όταν διασπείρεται παραπληροφόρηση που δε βασίζεται σε στοιχεία, και ειδικά όταν έχει πραγματικές και σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.
Ορισμένοι επαγγελματίες υγείας θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι είναι πρώτα και κύρια συνήγοροι των ασθενών τους και επομένως μπορούν να τους συμβουλεύουν όπως εκείνοι κρίνουν καλύτερα. Εάν κάποιος, για παράδειγμα, δεν επιθυμεί να εμβολιαστεί, δε χρειάζεται να του το συστήσουν. Αυτό είναι ένα θέμα που απαιτεί ευρύτερη συζήτηση. Ωστόσο, οι γιατροί θα πρέπει να έχουν πάντοτε υπόψιν τους ότι οι υποχρεώσεις τους δεν εξαντλούνται απέναντι στους ασθενείς τους. Υποχρεούνται, παράλληλα, να προστατεύουν και την υγεία του κοινού και οφείλουν να συνεχίσουν να παίζουν ρόλο στην προστασία όλων των μελών της κοινότητάς τους.
