Με την αλλαγή του καιρού στην Ευρώπη και την άνοιξη να ευνοεί την εκκόλαψη πάσης φύσεως εντόμων, μεταξύ αυτών και των κουνουπιών, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων (ECDC) επαγρυπνεί.

Στο μικροσκόπιο των επιστημόνων, βρίσκεται διαρκώς τους τελευταίους μήνες ο ιός Τσικουνγκούνια (Chikungunya) ο οποίος περιλαμβάνεται ανελλιπώς και στις εβδομαδιαίες αναφορές για την εξάπλωση λοιμωδών νοσημάτων του ECDC.

Σύμφωνα μάλιστα με το ECDC από τις αρχές του 2025 μέχρι και την τελευταία εβδομάδα του Μάρτη, είχαν καταγραφεί διεθνώς περισσότερα από 80.000 περιστατικά της νόσου Chikungunya και 46 θάνατοι που αποδόθηκαν στον ιό.

Στην κυριολεξία, λέξη «Chikungunya», στην αφρικανική γλώσσα Kimakonde, σημαίνει «αυτός που περπατά σκυφτός», και ο χαρακτηρισμός αυτός δόθηκε εξαιτίας τον σοβαρών αρθραλγιών που προκαλεί η συγκεκριμένη νόσος.

Μαζί με τον ιό, υπό παρακολούθηση και το κουνούπι που τον μεταδίδει, με την Κύπρο να βρίσκεται ανάμεσα στις -ομολογουμένως λίγες- χώρες στις οποίες έχει εντοπιστεί ή πιο σωστά επανεμφανιστεί.

Η νόσος του ιού Chikungunya, σύμφωνα με την τελευταία αναφορά του ECDC, «είναι μια ασθένεια, ευρέως διαδεδομένη, σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές».

Σε παγκόσμιο επίπεδο, «ο ιός μεταδίδεται κυρίως από το Ae. aegypti και Ae. κουνούπια albopictus».

Το Aedes albopictus «είναι εγκατεστημένο σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης», από την άλλη όμως το Aedes aegypti «είναι εγκατεστημένο κυρίως στην Κύπρο, γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα και στην εξόχως απόκεντρη περιοχή της Μαδέρας». 

Το συγκεκριμένο κουνούπι, αξίζει να αναφερθεί, είχε εξαλειφθεί για δεκαετίες και από την Κύπρο. Ωστόσο, το 2022 επανεντοπίστηκε, σε μικρούς πληθυσμούς, με τις Υγειονομικές Υπηρεσίες να αναλαμβάνουν από τότε δράση για την καταπολέμηση του. Εκτιμάται δε ότι επανεμφανίστηκε, ή πιο σωστά εισήχθη εκ νέου στην Κύπρο με κάποιο από τα σύγχρονα μέσα μεταφοράς, (μέσα σε αεροπλάνο ή πλοίο). 

Το κουνούπι μπορεί να μεταδώσει τους ιούς Ζίκα και Chikungunya, ωστόσο, για να μεταδοθούν από τα κουνούπια οι συγκεκριμένοι ιοί, πρέπει πρώτα να υπάρχουν σε μια περιοχή. Το γεγονός αυτό, άλλωστε, αποτελεί και τον κύριο λόγο για τον οποίο οι αρμόδιες Αρχές παρουσιάστηκαν τα προηγούμενα χρόνια ιδιαίτερα καθησυχαστικές, παρά το ότι οργανωμένη παρακολούθηση της νόσου Chikungunya στην Κύπρο δεν γίνεται και ταυτόχρονα, τα συμπτώματα που προκαλεί συχνά παραπέμπουν σε άλλες γνωστές νόσους.

Το κουνούπι Aedes Aegypti, προτιμά να ζει κοντά ή μέσα στα σπίτια και εκκολάπτεται σε δοχεία συλλογής νερού, ανοικτές δεξαμενές, σιντριβάνια, κονσερβοκούτια και άλλα τενεκεδάκια που  ξεμένουν στο περιβάλλον και είναι γεμάτα με βρόχινο νερό, ανθοδοχεία κ.λπ..

Τα συμπτώματα μπορεί να κρατήσουν για χρόνια

Η νόσος Chikungunya προκαλείται από τον ομώνυμο ιό, που μεταδίδεται μέσω κουνουπιών γένους Aedes (κυρίως του είδους Aedes aegypti, αλλά και του είδους Aedes albopictus).

Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας της Ελλάδας, «τα κουνούπια μολύνονται από μολυνθέντες ανθρώπους. Έχει επίσης αναφερθεί κάθετη μετάδοση του ιού (από μητέρα σε παιδί), από μητέρες που νόσησαν την τελευταία εβδομάδα της κύησης».

«Αυτόχθονη μετάδοση έχει συμβεί στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, μετά την εισαγωγή του ιού με μολυνθέντες ταξιδιώτες που επέστρεψαν από ενδημικές χώρες».

Συχνά τα συμπτώματα της νόσου είναι ήπια και «η λοίμωξη μπορεί είναι ασυμπτωματική (ενώ οι μολυνθέντες -ακόμη και ασυμπτωματικοί- μπορεί να μεταδώσουν τους ιούς σε κουνούπια)».

Η πιο κοινή κλινική εικόνα της νόσου περιλαμβάνει αιφνίδια εμφάνιση πυρετού, αρθραλγίες/ πολυαρθραλγίες/ αρθρίτιδα (οίδημα αρθρώσεων) και εξάνθημα, ενώ άλλα κοινά σημεία και συμπτώματα περιλαμβάνουν ρίγος, μυαλγίες, κεφαλαλγία, ναυτία, εμέτους, φωτοφοβία, κόπωση, επιπεφυκίτιδα.

Η οξεία φάση διαρκεί περίπου 10 ημέρες. «Το τυπικό κλινικό σημείο της νόσου είναι η αρθραλγία». 

«Η χρόνια φάση της νόσου χαρακτηρίζεται από υποτροπιάζουσα αρθραλγία, παρουσιάζεται σε ποσοστό που ποικίλλει (κυρίως σε 30-40% των μολυνθέντων), και μπορεί να διαρκέσει για έτη σε μερικές περιπτώσεις. Σε ηλικιωμένους, η αρθραλγία μπορεί να εξελιχθεί σε σύνδρομο χρόνιας ρευματοειδούς αρθρίτιδας».

Τα κουνούπια ταξιδιώτες και η εξάπλωση του ιού

Περιστατικά έχουν αναφερθεί σε 14 χώρες/περιοχές με την Αμερικανική Ήπειρο να καταγράφει, μέχρι στιγμής, τους μεγαλύτερους αριθμούς.

Στην Ηπειρωτική Ευρώπη δεν έχουν καταγραφεί περιστατικά το 2025, ωστόσο καταγράφεται επιδημία σε απόκεντρα εδάφη της Γαλλίας (Μαγιότ).

Από τις αρχές του 2025 μέχρι και τις 26 Μαρτίου, οι χώρες που αναφέρουν τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων CHIKVD είναι η Βραζιλία (71.578), Αργεντινή (1.550), Βολιβία (77) και Περού (32). Αναφέρθηκαν επίσης 393 κρούσματα στην Ασία (Πακιστάν) και δύο κρούσματα στη Σενεγάλη.

Τα δύο είδη κουνουπιών (Aedes Aegypti και Aedes albopictus) που μπορεί να μεταφέρουν τον ιό chikungunya, είναι επίσης μεταφορείς του ιού που προκαλεί δάγκειο πυρετό και του ιού Ζίκα. Το Aedes aegypti, που εντοπίζεται στην Κύπρο, είναι υπεύθυνο και για τον κίτρινο πυρετό.

Σύμφωνα με το ECDC, «η πιθανότητα περαιτέρω μετάδοσης του ιού του δάγκειου πυρετού και του ιού chikungunya στην ηπειρωτική ΕΕ/ΕΟΧ συνδέεται με την εισαγωγή του ιού από ταξιδιώτες». 

Δάγκειος Πυρετός

Η λοίμωξη δεν είναι σοβαρή στις περισσότερες περιπτώσεις, ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις ότι κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, μπορεί να συνδέεται με γενετικές ανωμαλίες του εμβρύου (μικροκεφαλία).

Ο Ζίκα

Ο ιός Zika μοιάζει με τον ιό που προκαλεί το Δάγκειο πυρετό, και μεταδίδεται, όπως και ο δάγκειος, με δήγμα μολυσμένου κουνουπιού. Τα συμπτώματα της νόσου περιλαμβάνουν πυρετό, πονοκέφαλο, εξάνθημα, επιπεφυκίτιδα, μυαλγίες και αρθραλγίες. Η νόσος είναι συνήθως ήπια και διαρκεί 4-7 ημέρες.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι υπάρχει πιθανότητα μεγάλων επιδημιών από τον ιό Zika σε παγκόσμιο επίπεδο. Τον Φεβρουάριο 2016 ο ΠΟΥ, ανακήρυξε τον Zika ως «Επείγον Πρόβλημα Δημόσιας Υγείας Διεθνούς Ενδιαφέροντος».

Κίτρινος πυρετός

Ο κίτρινος πυρετός προκαλείται από τα κουνούπια Aedes και Haemogogus. Μπορεί να προκαλέσει κεφαλαλγία, πυρετό, μυαλγία και ναυτία. Η διάγνωσή του είναι δύσκολη και συχνά συγχέεται με άλλες ασθένειες, όπως η ελονοσία και η ιογενής ηπατίτιδα. Υπάρχει ένα αποτελεσματικό εμβόλιο και υποστηρικτικές θεραπείες, αλλά η ασθένεια παραμένει σημαντική απειλή στις τροπικές περιοχές της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής.

Η κλιματική αλλαγή άλλαξε τη συμπεριφορά των κουνουπιών

Η εμφάνιση και επανεμφάνιση νόσων, οι οποίες προϋποθέτουν την ύπαρξη κουνουπιών, αποδίδεται από τους επιστήμονες, σε μεγάλο βαθμό, στην κλιματική αλλαγή αλλά και στον σύγχρονο τρόπο ζωής.

Η αύξηση της θερμοκρασίας και γενικά οι θερμότερες συνθήκες που επικρατούν σε ολόκληρο τον πλανήτη, ευνοούν την ολόχρονη παρουσία των κουνουπιών γεγονός που κατ’ επέκταση ευνοεί και το διαρκή κίνδυνο για μετάδοση ιών.

Επιπρόσθετα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, κυρίως στις αστικές περιοχές ευνοεί την εκκόλαψη κουνουπιών. Συγκεκριμένα, τα  κουνούπια χρειάζονται νερό για να ολοκληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο. Στα αστικά κέντρα, οι βροχοπτώσεις (λίγες ή πολλές) δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες μέσα από εγκαταλελειμμένα δοχεία νερού, μεταχειρισμένα ελαστικά και άλλα απορρίμματα που μπορούν να συγκρατήσουν το νερό της βροχής.

Τα κουνούπια, όπως διαπιστώνουν οι επιστήμονες, έχουν ήδη καταφέρει να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, επιβιώνουν και παράλληλα, μεταφέρονται από τη μια γωνιά του πλανήτη στην άλλη μέσω των σύγχρονων μέσων μεταφοράς.