Η μεταφορά φυτών και ζώων από μια περιοχή σε άλλη ήταν μια πρακτική που ακολουθούσε ο άνθρωπος από τα παλιά χρόνια, με σκοπό να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του. Κάποια είδη μπορεί να καταλήξουν σε μια νέα περιοχή ακόμη και τυχαία, ως «λαθρεπιβάτες» σε πλοία, μέσω ταξιδιωτών και εμπορευμάτων. Και πού το κακό σ΄ αυτό;

Τα περισσότερα ξένα είδη δεν προκαλούν ζημιές - αφού συνήθως δεν έχουν καν την ικανότητα να εγκλιματιστούν στο νέο περιβάλλον. Κάποια όμως από αυτά καταφέρνουν να εγκατασταθούν στο νέο φυσικό περιβάλλον, να ανταγωνίζονται με ιθαγενή είδη, να τα εκτοπίζουν και να τα οδηγούν ακόμη και σε εξαφάνιση! Αυτά είναι τα Χωροκατακτητικά Ξένα Είδη.

Το πρόβλημα σε αριθμούς

Τα Χωροκατακτητικά Ξένα Είδη είναι μία από τις 5 κύριες αιτίες απώλειας βιοποικιλότητας, τόσο στην Ευρώπη όσο και παγκοσμίως. Αποτελούν σημαντική απειλή για τα αυτόχθονα φυτά και ζώα στην Ευρώπη, ενώ η ζημιά που προκαλούν στην ευρωπαϊκή οικονομία εκτιμάται γύρω στα 12 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 12.000 ξένα είδη, από τα οποία το 10 - 15% είναι Χωροκατακτητικά Ξένα Είδη. Αυτά περιλαμβάνουν θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά, ψάρια, ασπόνδυλα, φυτά, μύκητες, βακτήρια και άλλους μικροοργανισμούς. Υπάρχουν τόσο στη στεριά, όσο και στους ποταμούς και τις λίμνες, αλλά και στη θάλασσα.

Οι ζημιές που προκαλούν στην οικονομία έχουν να κάνουν με τη μείωση στην απόδοση της γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας. Παράλληλα, μπορούν να προκαλέσουν ζημιές σε υποδομές και στις μεταφορές ή να μειώσουν τη διαθεσιμότητα των υδάτων, εμποδίζοντας τις πλωτές οδούς ή προκαλώντας προβλήματα στα δίκτυα υδροδότησης. Επίσης, μπορεί να αλλοιώσουν τοπία και υδάτινα συστήματα, μειώνοντας έτσι την αξία αναψυχής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Ακόμη, μπορεί να αποτελούν σοβαρό πρόβλημα για την ανθρώπινη υγεία, προκαλώντας σοβαρές αλλεργίες, δερματικά προβλήματα και ασθένειες στον άνθρωπο.

Στην Κύπρο έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής πάνω από 50 Χωροκατακτητικά Ξένα Είδη, σε ξηρά και θάλασσα. Δύο τέτοια παραδείγματα αναφέρονται πιο κάτω.

Είναι η ακακία άκακη;

Η Ακακία (Acacia sp) εισάχθηκε στην Κύπρο στα τέλη του 19ου αιώνα επί Βρετανικής αποικιοκρατίας για χρήση σε φυτείες. Χρησιμοποιόταν κυρίως για σταθεροποίηση αμμοθινών, έλεγχο της διάβρωσης του εδάφους, αποκατάσταση υποβαθμισμένων περιοχών, παραγωγή καύσιμης ύλης, αλλά και ως καλλωπιστικό. 

Η Ακακία εισβάλλει εύκολα σε νέα οικοσυστήματα, ανταγωνίζεται έντονα άλλα είδη για νερό και φως και αλλάζει τη σύνθεση του εδάφους με τη δέσμευση αζώτου και την κάλυψη του με στρώματα φύλλων. Εκεί που φυτρώνει μία ακακία δημιουργείται γρήγορα πυκνή συστάδα φυτών, η οποία εκτοπίζει τα είδη που φυσιολογικά φύονται στην περιοχή, οδηγώντας έτσι στην καταστροφή οικοτόπων.

Το κατοικίδιο των παιδικών μας χρόνων

H Αμερικάνικη νεροχελώνα του γλυκού νερού (Trachemys scripta) είναι ιθαγενές είδος στην Αμερική. Εισάχθηκε στην Κύπρο ως κατοικίδιο τη δεκαετία του ’80 και έγινε γρήγορα ιδιαίτερα δημοφιλές. Κάποια από αυτά τα κατοικίδια απελευθερώνονται έκτοτε από τους ιδιοκτήτες τους σε λίμνες και ποτάμια.

Σήμερα, η Αμερικάνικη νεροχελώνα έχει πλέον εγκατασταθεί στη φύση της Κύπρου και δυστυχώς ανταγωνίζεται τη Γραμμωτή νεροχελώνα (Mauremys rivulata), που είναι ιθαγενές είδος του νησιού μας. Αυτός ο ανταγωνισμός θα μπορούσε να οδηγήσει τη Γραμμωτή νεροχελώνα σε εξαφάνιση.

Πώς μπορεί ο καθένας μας να βοηθήσει;

Ο ρόλος του καθενός από εμάς είναι πολύ σημαντικός στον περιορισμό της εξάπλωσης των Χωροκατακτητικών Ξένων Ειδών. Αρχικά χρειάζεται να γνωρίζουμε ποια είναι αυτά τα είδη, κάτι που μπορούμε να μάθουμε μέσω του Ενημερωτικού Οδηγού που έχει ετοιμάσει το Τμήμα Περιβάλλοντος. Ακολούθως μπορούμε να εφαρμόσουμε κάποιες καλές πρακτικές όπως:

• Επιλέγουμε ιθαγενή (κυπριακά) είδη φυτών για τον κήπο ή τη βεράντα μας, καθώς αυτά είναι προσαρμοσμένα στο τοπικό περιβάλλον.
• Καθαρίζουμε τα εργαλεία και τον εξοπλισμό μας κατά τις κηπευτικές και καλλιεργητικές δραστηριότητες.
• Αποφεύγουμε τη μεταφορά χώματος από μια περιοχή σε άλλη, καθώς το χώμα μπορεί να περιέχει σπόρους ή άλλα μέρη κάποιου φυτού που είναι χωροκατακτητικό είδος.
• Κρατάμε τα ζώα συντροφιάς μακριά από το φυσικό περιβάλλον. Ακόμη και αν δεν είναι χωροκατακτητικά, τα είδη αυτά μπορούν να επηρεάσουν το τοπικό περιβάλλον. Σε περίπτωση που κάποιος δεν επιθυμεί να κρατήσει πλέον το κατοικίδιο ζώο του, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως χωροκατακτητικό είδος, θα πρέπει να επικοινωνεί με το Τμήμα Περιβάλλοντος για τον σωστό μετέπειτα χειρισμό.
• Στειρώνουμε τα ζώα συντροφιάς που έχουν χαρακτηριστεί ως χωροκατακτητικά ή διατηρούμε χωριστά τα θηλυκά από τα αρσενικά, καθώς δεν πρέπει να αναπαράγονται.

Πώς το έργο Πανδώτειρα βοηθά στη διαχείριση των Χωροκατακτητικών Ξένων Ειδών;

Στο πλαίσιο του έργου Πανδώτειρα θα γίνει χαρτογράφηση της εξάπλωσης και δημιουργία Σχεδίων Δράσης για Χωροκατακτητικά Ξένα Είδη. Συγκεκριμένα θα ετοιμαστεί εθνικός κατάλογος των ειδών αυτών, θα λαμβάνονται μέτρα για την αντιμετώπιση των ΧΞΕ, θα γίνει διαχείριση ευρέως διαδεδομένων ΧΞΕ και αποκατάσταση των επηρεαζόμενων και κατεστραμμένων ενδιαιτημάτων και οικοσυστημάτων.

Μάθετε περισσότερα για το έργο Πανδώτειρα εδώ.