Το ευρωπαϊκό εγχείρημα της ΕΕ πλησιάζει σε οριακό σημείο. Ένας συνδυασμός πολιτικής παράλυσης, εξωτερικών απειλών και οικονομικής ανησυχίας απειλεί να τερματίσει τις φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να γίνει μια ανεξάρτηση παγκόσμια δύναμη  – ωθώντας τα κράτη μέλη να υπερασπιστούν τα δικά τους συμφέροντα.

Μετά από δεκαετίες προειδοποιήσεων και υποτονικής ανάπτυξης, οι ηγέτες της Ευρώπης έρχονται ξαφνικά αντιμέτωποι με ένα μπαράζ αποδείξεων ότι η παρακμή γίνεται ασταμάτητη, εκτιμά σε άρθρο του το Bloomberg.

Ο υπέρμαχος της ΕΕ, πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν έχει παραδώσει το δικαίωμα βέτο της κυβέρνησής του στην ακροδεξιά. Η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία της Γερμανίας προαναγγέλλει κλείσιμο εργοστασίων σε γερμανικό έδαφος για πρώτη φορά. Οι αμερικανικοί τεχνολογικοί γίγαντες γυρίζουν την πλάτη τους στην ευρωπαϊκή αγορά λόγω των νέων περιορισμών της στην τεχνητή νοημοσύνη.

Όλες αυτές οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν την αποτυχία της ΕΕ να ενεργήσει ως συνεκτικό και δυναμικό οικονομικό μπλοκ, διαβρώνοντας τη συνοχή της και υποβαθμίζοντας την ικανότητά της να ανταποκρίνεται σε ένα ευρύ φάσμα απειλών – από την κινεζική βιομηχανική πολιτική έως τη ρωσική στρατιωτική επίθεση ή ακόμη και έναν μελλοντικό ανταγωνιστικό πρόεδρο στον Λευκό Οίκο στις ΗΠΑ.

Η πρόσφατη απάθεια ή η απώθηση από τις κυβερνήσεις της έκκλησης αφύπνισης του πρώην Ιταλού πρωθυπουργού Μάριο Ντράγκι, για περισσότερες επενδύσεις και κοινά ομόλογα για την καταπολέμηση της ασθενούς αύξησης της παραγωγικότητας, υπογραμμίζουν πώς η Ευρώπη έχει παραιτηθεί από την προσπάθεια αυτή, υπογραμμίζει το Bloomberg.

Το θεμελιώδες πρόβλημα

«Αν ήθελες να είσαι γεωπολιτική δύναμη, τότε η οικονομική ισχύς είναι το βασικό συστατικό», λέει ο Guntram Wolff, καθηγητής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών και ανώτερος συνεργάτης στο think tank Bruegel. «Η αύξηση της παραγωγικότητας ήταν απλώς μια καταστροφή. Η Ευρώπη είναι ακόμα πλούσια, αλλά αυτές οι διαφορές για 20 χρόνια έχουν τεράστιες επιπτώσεις».

Το θεμελιώδες πρόβλημα είναι ότι ο κόσμος βιώνει τις δραματικές αλλαγές της κλιματικής κατάρρευσης, της δημογραφικής αλλαγής και της μετάβασης σε μια μεταβιομηχανική οικονομία — όλα τα φαινόμενα όπου η ικανότητα και η προθυμία της Ευρώπης να ανταποκριθεί καθυστερούν.

Οι γεωπολιτικοί αντίπαλοι της περιοχής επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν αυτούς τους μετασχηματισμούς, ενώ πάρα πολλά από τα μεγαλύτερα μέλη της ΕΕ επιβαρύνονται με οικονομικά μοντέλα που απέτυχαν να αποδώσουν για πάρα πολύ καιρό – και ανήσυχους ψηφοφόρους που δεν θα υιοθετήσουν εναλλακτικές.

«Κάτι αλλάζει πολύ, πολύ δραματικά και πολύ, πολύ βαθιά σε αυτόν τον κόσμο», δήλωσε σε συνέντευξή του ο πρώην πρόεδρος της Πολωνίας, Aleksander Kwasniewski. «Δεν μπορούμε να αντιδράσουμε σωστά, γιατί είμαστε πολύ αργοί».

Bloomberg για Κίνα και ΗΠΑ

Φυσικά, η Κίνα παλεύει με τη δική της οικονομική επιβράδυνση και οι ΗΠΑ οδεύουν προς μια δυνητικά ανατρεπτική εκλογή, με τα δημόσια οικονομικά της σε μη βιώσιμη βάση. Αλλά και τα δύο αυτά κράτη έχουν συστήματα που συγκεντρώνουν τη λήψη αποφάσεων σε μεγάλο βαθμό και καταφέρνουν να συγκεντρώνουν τεράστια ποσά ιδιωτικού ή δημόσιου κεφαλαίου για άμυνα και επενδύσεις σε τεχνολογία αιχμής.

Η Ευρώπη δεν έχει κανένα από αυτά τα πλεονεκτήματα — και αυτό γίνεται όλο και πιο εμφανές, υπογραμμίζει το Bloomberg. Σίγουρα, το βιοτικό επίπεδο στις πλούσιες οικονομίες της δεν βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Ορισμένες χώρες ενδέχεται να επωφεληθούν από επενδυτικές ή εμπορικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ, την Κίνα ή τη Ρωσία. Όμως, όσο περισσότερο επιμένουν οι τρέχουσες τάσεις, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ευπάθεια της Ευρώπης σε δραματικά σοκ.

«Πιστεύω πραγματικά ότι κινδυνεύουμε», δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν νωρίτερα αυτό το μήνα σε πάνελ στο Βερολίνο. «Στα επόμενα δύο με τρία χρόνια, αν ακολουθήσουμε την κλασική ατζέντα μας, θα είμαστε εκτός αγοράς. Δεν έχω καμία αμφιβολία». Αυτοί οι κίνδυνοι έχουν ήδη αρχίσει να αποκρυσταλλώνονται για την ΕΕ, καθώς η εξάρτηση του μπλοκ από την κινεζική οικονομία αυξάνεται ακόμη και παρά τον αυξανόμενο αριθμό διαφωνιών με το Πεκίνο.

Ρήξη με το παλιό μοντέλο

Ο Μακρόν υποστηρίζει ότι η απώλεια φθηνών ρωσικών ορυκτών καυσίμων από την εισβολή στην Ουκρανία το 2022 και η έλευση της επιθετικής βιομηχανικής πολιτικής του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν σηματοδοτούν μια ρήξη με το παλιό μοντέλο που επέτρεψε στις εξαγωγικές οικονομίες της Ευρώπης να ανθίσουν.

Αυτά έρχονται να προστεθούν στις προϋπάρχουσες προκλήσεις που θέτει η άνοδος της Κίνας και της δικής της τεράστιας μηχανής παραγωγής, και το παγκόσμιο άλμα προς τα εμπρός στην τεχνολογική καινοτομία που έχει παρακάμψει σε μεγάλο βαθμό την Γηραιά Ήπειρο.

«Η Ευρώπη βρίσκεται σε κίνδυνο», λέει ο Ντέιβιντ Γκαλμπρέιθ, ένας τεχνολογικός επιχειρηματίας και επενδυτής που έχει περάσει την καριέρα του δουλεύοντας και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και θεωρεί ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται στη μέση ενός μετασχηματισμού που μοιάζει με τη βιομηχανική επανάσταση. «Κοιτάξτε τι συνέβη σε χώρες που απέτυχαν να εκβιομηχανοποιηθούν», είπε. «Δεν τα πήγαν πολύ καλά».

Το αποτέλεσμα απειλεί να προκαλέσει ζημιά που υπερβαίνει την απλή υστέρηση σε επενδύσεις και παραγωγικότητα: οι ηγέτες της περιοχής χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Δεν είναι μόνο ευρωσκεπτικιστές όπως ο Ούγγρος Βίκτορ Όρμπαν, ένα αιώνιο αγκάθι στο πλευρό του μπλοκ. Οι αξιωματούχοι των βασικών ευρωπαϊκών χωρών αρχίζουν να βλέπουν την ΕΕ ως εμπόδιο που χρειάζονται για να προχωρήσουν μπροστά  — αντί ως πηγή ευημερίας και προστασίας που αντιπροσώπευε μέχρι τώρα.

Γάλλοι αξιωματούχοι μιλούν για σφυρηλάτηση μιας βαθύτερης ολοκλήρωσης με μια μικρότερη ομάδα χωρών εκτός του πλαισίου του μπλοκ λόγω της μακροχρόνιας αντιπολίτευσης της Γερμανίας. Πολωνοί αξιωματούχοι αναφέρουν παρόμοιες πρωτοβουλίες στον τομέα της άμυνας. Ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, παραδοσιακά ένα από τα πιο φιλοευρωπαϊκά κράτη, υπονομεύει την εμπορική πολιτική της για να προσβάλει τις κινεζικές επενδύσεις. «Η γεωπολιτική της διαίρεσης λειτουργεί πραγματικά», λέει ο Τζέιμι Ρας, επικεφαλής οικονομολόγος της Bloomberg Economics. «Η Κίνα κατευθύνει την ισπανική πολιτική απέναντι στην ΕΕ ρίχνοντας λίγα χρήματα. Ο Όρμπαν ενεργεί ατιμώρητα. Όλα αυτά υπονομεύουν την πίστη στο ευρύτερο έργο — όχι μόνο για τους πολιτικούς, αλλά και για τους επενδυτές».

Το χάσμα παραγωγικότητας
της ΕΕ και η ανάπτυξη στις ΗΠΑ

Στελέχη και επενδυτές αρχίζουν να εκδηλώνουν παρόμοιες αμφιβολίες και για την Ευρώπη, κυρίως με τις πρόσφατες αποφάσεις της Apple και της Meta Platforms να αποκλείσουν τα τελευταία προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης τους από την αγορά της ΕΕ – υποβαθμίζοντας τον ισχυρισμό του μπλοκ ότι είναι το σημείο αναφοράς για τα παγκόσμια πρότυπα.

Προηγουμένως, οι περισσότερες παγκόσμιες εταιρείες έκριναν την ενιαία αγορά ως πολύ μεγάλη και προσοδοφόρα για να την εγκαταλείψουν, παρά την επαχθή ρύθμιση. Αντίθετα, οι αμερικανικοί τεχνολογικοί γίγαντες αποφάσισαν ότι οι κανόνες τεχνητής νοημοσύνης της ΕΕ ήταν πολύ περιοριστικοί.

Με αυτό το παγκόσμιο πολιτικό και εταιρικό σκηνικό να φουντώνει, ο Ντράγκι – ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας – έθεσε ένα σχέδιο για την αναζωογόνηση του μπλοκ τον Σεπτέμβριο, ενώ αναφέρθηκε με ελάχιστες λεπτομέρειες στον κίνδυνο της αποσύνθεσης της περιοχής ως οικονομικής δύναμης.

Η σχετική παρακμή της ΕΕ είναι αδιάκοπη το τέταρτο του αιώνα μετά τη νομισματική ένωση. Μια ανάλυση του Bloomberg Economics δείχνει ότι η οικονομία του μπλοκ θα ήταν περίπου 3 τρισεκατομμύρια ευρώ μεγαλύτερη αν είχε συμβαδίσει με τις ΗΠΑ – αρκετά για να αυξήσει το εισόδημα του μέσου εργαζομένου κατά περίπου 13.000 ευρώ ετησίως.

«Τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίσαμε τώρα κλονίζονται», είπε ο Ντράγκι στην εισαγωγή της έκθεσής του. «Αυτή είναι μια υπαρξιακή πρόκληση». Οι βασικές συστάσεις του για την αξιοποίηση της οικονομικής δύναμης της ΕΕ με περισσότερες κοινές εκδόσεις ομολόγων απορρίφθηκαν αδικαιολόγητα από τους Γερμανούς, που είναι επιφυλακτικοί στην πρόταση συγκέντρωσης μεγαλύτερου κινδύνου, με άλλα κράτη μέλη. Άλλες προτεραιότητες, όπως η δημιουργία κοινής κεφαλαιαγοράς, δεν έχουν ακόμη αποκτήσει δυναμική.

Η έκθεση έπεσε σε μεγάλο βαθμό στο κενό προς το παρόν, αφήνοντας ορισμένους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να ανησυχούν ότι το παράθυρο δράσης της περιοχής κλείνει γρήγορα. «Είναι προφανές ότι η Ευρώπη μένει πίσω από τους βασικούς εμπορικούς της εταίρους, τις ΗΠΑ και την Κίνα», δήλωσε ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης σε συνέντευξή του στις 24 Σεπτεμβρίου. «Εάν δεν λάβει άμεσα μέτρα, η πτώση θα γίνει τελικά μη αναστρέψιμη».