Τα κράτη του πλούσιου κόσμου γίνονται μεγαλύτερα και λιγότερο αποτελεσματικά και οι δυνάμεις που είναι η αιτία για αυτο δεν μπορούν εύκολα να ανατραπούν, σημειώνει ο Economist.

Καθώς οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τη γήρανση του πληθυσμού και καταπολεμούν τις μισθολογικές ανισότητες, καταβάλλουν περισσότερα χρήματα σε συντάξεις και επιδόματα. Από το 1980 έως το 2022, οι κοινωνικές δαπάνες στις πλούσιες χώρες -με διαθέσιμα δεδομένα- αυξήθηκαν από 14% σε 21% του ΑΕΠ.

Ωστόσο, οι πολιτικοί δεν επιθυμούσαν να αυξήσουν τους φόρους και σε πολλές περιπτώσεις τους μείωσαν. Ως εκ τούτου, ο δανεισμός έχει εκτοξευθεί και για να πληρωθούν οι λογαριασμοί οι δημόσιες υπηρεσίες συμπιεζονται. Σε μέρη του Καναδά τα παιδιά περνούν τόσο χρόνο στη λίστα αναμονής για το νηπιαγωγείο όσο και στον ίδιο τον παιδικό σταθμό. Σαν αποτέλεσμα, πολλές κρατικές υπηρεσίες καταρρέουν. Σε μέρη του Καναδά τα παιδιά περνούν τόσο χρόνο στη λίστα αναμονής για το νηπιαγωγείο όσο και στον ίδιο τον παιδικό σταθμό.

Η Βρετανία απελευθερώνει έγκαιρα τους καταδίκους επειδή δεν έχει φτιάξει αρκετές φυλακές. Λιγότερα από τα δύο τρίτα των τρένων μεγάλων αποστάσεων της Γερμανίας κυκλοφορούν στην ώρα τους.

Αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης

Ο Economist έχει υποστηρίξει εδώ και καιρό ότι οι ηλικίες συνταξιοδότησης θα πρέπει να αυξάνονται με το προσδόκιμο ζωής. Ακόμη και με αυτήν την πολιτική, ωστόσο, η αναλογία συνταξιούχων προς εργαζομένους μπορεί να αυξηθεί απλώς και μόνο επειδή οι ηλικιωμένοι είναι τόσο πολλοί. Σε κάθε περίπτωση, η τρομερή εκλογική δύναμη των «παλαιών» ψηφοφόρων καθιστά δύσκολο να σταματήσουν «κερδίζουν» και τα οφέλη τους να αυξάνονται. Ομοίως, είναι αναπόφευκτο ότι η προοδευτική φορολογία και η ανανέωση εισοδήματος για τους χαμηλού εισοδήματος επιφέρουν μεγαλύτερη ανακατανομή όταν αυξάνεται η ανισότητα των μισθών προ φόρων.

Εάν θέλουν να εκλεγούν, οι πολιτικοί θα αγωνιστούν να συγκρατήσουν το νομοσχέδιο για την πρόνοια. Αν θέλουν να αποφύγουν την κατάρρευση των δημόσιων υπηρεσιών —ή τις δημοσιονομικές κρίσεις— θα χρειαστεί να πληρώσουν για μεγαλύτερη κυβέρνηση αυξάνοντας τους φόρους. Η επιλογή που είναι και εφικτή και όχι ιδιαίτερα επιζήμια είναι η φορολόγηση της κατανάλωσης με αύξηση του ΦΠΑ.

Αναδιανομή

Τα καλά νέα είναι ότι περισσότερη αναδιανομή δεν χρειάζεται να συντρίψει τον καπιταλισμό. Από καθαρά οικονομικούς όρους, το σύστημα αναδιανομής είναι δαπανηρό μόνο στο ότι στρεβλώνει τα κίνητρα, ιδίως φορολογώντας την εργασία και τις επιχειρήσεις. Η αναδιανομή και οι ελεύθερες αγορές μπορούν ευτυχώς να συνυπάρξουν εάν το σύστημα αποφύγει τον εγκλωβισμό των πιθανών εργαζομένων στην πρόνοια και εάν χρησιμοποιεί «αποδοτικούς» φόρους που είναι ήπιοι ως προς τα κίνητρα. Δυστυχώς, οι κυβερνήσεις σήμερα αγνοούν αυτόν τον κανόνα.

Στον προϋπολογισμό της τον επόμενο μήνα, η νέα κυβέρνηση των Εργατικών της Βρετανίας αναμένεται να αυξήσει τους φόρους στην αποταμίευση και τις επενδύσεις, κάτι που είναι πιθανό να βλάψει την ανάπτυξη.

Ο Καναδάς αύξησε τους φόρους κεφαλαιακών κερδών. Η νέα κυβέρνηση της Γαλλίας φέρεται να εξετάζει νέες εισφορές στις επιχειρήσεις. Στην Αμερική, η οποία παρουσιάζει απερίσκεπτα ετήσιο έλλειμμα 7,3% του ΑΕΠ, οι υποψήφιοι για την προεδρία αρνούνται την ανάγκη να αυξήσουν τους φόρους ή να τους καταστήσουν αποτελεσματικούς.

Αποτελεσματικοί φόροι

Αντίθετα, υπόσχονται παραμορφωτικά τεχνάσματα, όπως η απαλλαγή των φιλοδωρημάτων από τον φόρο εισοδήματος και, στην περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ, η απαλλαγή και των υπερωριών. Ο κ. Τραμπ θα εξισορροπήσει επίσης το φορολογικό σύστημα προς τους δασμούς, οι οποίοι ανατρέπουν σε μεγάλο βαθμό τα κίνητρα κατά του διεθνούς εμπορίου.

Αντ’ αυτού, οι πολιτικοί θα πρέπει να δοκιμάσουν πιο αποτελεσματικούς φόρους. Το καλύτερο θα ήταν ένας φόρος γης. Δυστυχώς, οι ψηφοφόροι μισούν την ιδέα, ίσως επειδή οι φόροι ακινήτων απαιτούν από τα άτομα να γράφουν μεγάλες, τακτικές επιταγές.

Ο δεύτερος καλύτερος για την αποτελεσματικότητα είναι ο φόρος προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ), ένας φόρος στην κατανάλωση που στρεβλώνει τα κίνητρα μόνο στο βαθμό που ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες εξαιρούνται, υποστηρίζει ο Economist.

Ο φόρος προστιθέμενης αξίας

Η εμπειρία δείχνει ότι είναι ευκολότερο να αυξηθεί ο ΦΠΑ από άλλους αποτελεσματικούς φόρους  τόσο πολύ που το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα της Αμερικής αντιτάχθηκε ιστορικά στον φόρο με το σκεπτικό ότι καθιστά πολύ εύκολη την οικοδόμηση ενός κράτους πρόνοιας.

Ο φόρος προστιθέμενης
αξίας σε έξι πλούσια κράτη

Το 2011 η Βρετανία αύξησε τον συντελεστή ΦΠΑ από 17,5% σε 20% και αντιμετώπισε ελάχιστη δημόσια αντίδραση. Και ο υψηλός ΦΠΑ έχει βοηθήσει από καιρό τις σκανδιναβικές χώρες να συνδυάσουν τη μεγάλη κυβέρνηση με τις ακμάζουσες οικονομίες της αγοράς. επιβάλλουν ποσοστά 24% ή 25%, μεταξύ των υψηλότερων στον πλούσιο κόσμο.

Η Εσθονία αυξάνει τους φόρους της σε παρόμοια επίπεδα για να πληρώσει για περισσότερη άμυνα.

Ένα επιχείρημα κατά του ΦΠΑ είναι ότι είναι οπισθοδρομικός, επειδή οι φτωχοί καταναλώνουν περισσότερα από τα εισοδήματά τους παρά οι πλούσιοι. Αλλά οι φτωχοί έχουν επίσης τα περισσότερα να κερδίσουν από καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες και ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη.

Σε κάθε περίπτωση, ο ΦΠΑ είναι λιγότερο οπισθοδρομικός.  Η αύξηση του φόρου θα επηρεάσει τους πλούσιους συνταξιούχους που ξοδεύουν από περιουσία και δεν πληρώνουν πλέον φόρους εργασίας. Ένα άλλο επιχείρημα κατά της αύξησης του ΦΠΑ σήμερα είναι ότι κάτι τέτοιο θα αύξανε τις τιμές και θα αυξήσει τον μετρημένο πληθωρισμό. Όμως ο πληθωρισμός έχει μειωθεί σημαντικά.

Εάν οι αυξήσεις γίνονταν σταδιακά, οι επιπτώσεις θα ήταν διαχειρίσιμες.  Οι λογαριασμοί δεν πληρώνονται μόνοι τους

Δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τις συνέπειες εάν αφήσουμε τις δημόσιες υπηρεσίες να καταρρεύσουν και το χρέος να εκραγεί.  Αυτό θα εξοργίσει τους ψηφοφόρους και θα ανατρέψει τις οικονομίες.

Ο ΦΠΑ δεν είναι τέλειος, αλλά λίγοι άλλοι φόροι μπορούν να διατηρήσουν τις δημόσιες υπηρεσίες καθώς οι πληθυσμοί γερνούν. Και ο φόρος χρειάζεται για  να χρηματοδοτήσει το (κρατος) Leviathan χωρίς να περιορίσουν την ελεύθερη επιχείρηση. Αν ένα κράτος είναι «χοντρό», χρειάζεται ΦΠΑ, συμπεραίνει ο Economist.