Η οικονομία του Ισραήλ θα έπρεπε να κινείται προς την ανάκαμψη. Εξάλλου, πολλοί από τους 300.000 εργάτες που άφησαν τις δουλειές τους για να πολεμήσουν έχουν επιστρέψει τώρα σε γραφεία, εργοστάσια και αγροκτήματα. Αντίθετα, μια δύσκολη κατάσταση γίνεται όλο και πιο οξεία. Η αύξηση του ΑΕΠ έφτασε μόλις στο 0,7% μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου, σε ετήσια βάση, περίπου 5,2 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από τις προσδοκίες των οικονομολόγων, σύμφωνα με το πρακτορείο ειδήσεων Bloomberg. Στις 16 Σεπτεμβρίου, ο Μπεζαλέλ Σμότριτς, υπουργός Οικονομικών του Ισραήλ, αναγκάστηκε να ζητήσει από τους νομοθέτες να εγκρίνουν μια έκτακτη αύξηση του ελλείμματος. Ήταν η δεύτερη φορά που έκανε τέτοιο αίτημα φέτος.
Η κίνηση αυτή του Σμότριτς ανησυχεί τους επενδυτές. Το ίδιο ισχύει και για την πιθανότητα ενός νέου πιο σκληρού πολέμου, όπως αναφέρει σε ανάλυσή του ο Economist. Στις 23 Σεπτεμβρίου το Ισραήλ εξαπέλυσε αεροπορικές επιδρομές πάνω από τα σύνορα του Λιβάνου, σκοτώνοντας τουλάχιστον 558 ανθρώπους, σύμφωνα με τοπικούς αξιωματούχους. Είχε προηγηθεί η επίθεση σε χιλιάδες μέλη της Χεζμπολάχ αλλά και ανύποπτων πολιτών με την πυροδότηση τηλεειδοποιητών και ραδιοτηλεφώνων που χρησιμοποιούσε η οργάνωση οι οποίοι εξερράγησαν, σκοτώνοντας 39 άτομα, ενώ η λιβανέζικη πολιτοφυλακή απάντησε με επιθέσεις με ρουκέτες σε ισραηλινούς οικισμούς.
Όλη αυτή η συνεχιζόμενη κατάσταση έχει οδηγήσει σε φυγή κεφαλαίων από το Ισραήλ. Μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου, οι εκροές από τις ισραηλινές τράπεζες προς ξένα τραπεζικά ιδρύματα διπλασιάστηκαν, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι, και ανήλθαν σε 2 δισ. δολάρια. Οι υπεύθυνοι χάραξης οικονομικής πολιτικής της χώρας ανησυχούν περισσότερο από ό,τι πριν από την έναρξη της σύγκρουσης.
Το Ισραήλ στην
κόψη του ξυραφιού
Οποιαδήποτε οικονομία εν καιρώ πολέμου στηρίζεται στην κόψη του μαχαιριού: η κυβέρνηση πρέπει να χρηματοδεί τις ένοπλες δυνάμεις της, συχνά μέσω ελλειμματικών δαπανών, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι παραμένει αρκετά εύρωστη ώστε να ξεπληρώσει τα χρέη της όταν έρθει η ειρήνη. Το εφιαλτικό σενάριο για το Ισραήλ είναι μια σύγκρουση που εξαπλώνεται στην Ιερουσαλήμ και το Τελ Αβίβ, τα εμπορικά κέντρα της χώρας. Αλλά ακόμη και ένας λιγότερο έντονος πόλεμος στον οποίο οι μάχες περιορίζονται στα βόρεια της χώρας μπορεί να είναι αρκετός για να ανατρέψει την οικονομία της.
Τον Μάρτιο, όταν οι ένοπλες δυνάμεις ήλπιζαν για κατάπαυση του πυρός μέχρι τον Ιούλιο, οι στρατηγοί υπολόγισαν ότι θα χρειάζονταν 60 δισεκατομμύρια σέκελ (16 δισεκατομμύρια δολάρια ή 3% του ισραηλινού ΑΕΠ) πάνω από τον κανονικό προϋπολογισμό τους και στη συνέχεια μια μόνιμη αύξηση 30 δισεκατομμυρίων σέκελ ετησίως για να να αντιμετωπίσει τη νέα κατάσταση ασφάλειας. Από τότε, καθώς οι μάχες συνεχίζουν να μαίνονται, οι προβλέψεις για το έλλειμμα συνέχισαν να αυξάνονται. Το έλλειμμα αναμένεται τώρα να αγγίξει το 8,1% του ΑΕΠ φέτος —σχεδόν τρεις φορές περισσότερο από ό,τι αναμενόταν πριν από τον πόλεμο. Με τις εχθροπραξίες να επεκτείνονται περαιτέρω, πιθανότατα θα διευρυνθεί ακόμα.
Τι θα σημαίνει αυτό για τους Ισραηλινούς πολιτικούς; Τον Ιανουάριο τα χρέη της χώρας ανήλθαν στο 62% του ΑΕΠ, πολύ κάτω από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ. Ως εκ τούτου, ο Μπ. Σμότριτς έχει λίγο περιθώριο για ανάσες. Αλλά μόνο λίγο. Εάν ο πόλεμος συνεχιστεί το επόμενο έτος, η οικονομική κατάσταση θα επιδεινωθεί. Οι κάτοχοι ομολόγων θέλουν διαβεβαίωση ότι υπάρχει χώρος για περισσότερες πολεμικές δαπάνες, επομένως έχετε χαμηλότερο ανώτατο όριο για αποδεκτά χρέη από ό,τι σε παρόμοιες χώρες. Οι οίκοι αξιολόγησης είναι επίσης νευρικοί. Οι Fitch και Moody’s λένε ότι πιθανότατα θα υποβαθμίσουν ξανά το Ισραήλ, αφού το έκαναν ήδη μία φορά φέτος.
Ο Σμότριτς – ένας έποικος της Δυτικής Όχθης του οποίου το κόμμα ανήκει στην ακροδεξιά του Ισραήλ – επιδεινώνει το πρόβλημα. Κανείς δεν πιστεύει ότι θα ζητήσει από τον στρατό να μειώσει το κόστος. Αρνήθηκε επίσης να λάβει άλλα μέτρα για να περιορίσει το έλλειμμα, είτε περικόπτοντας τις δαπάνες αλλού είτε αυξάνοντας τους φόρους. Το διευρυμένο κράτος πρόνοιας του Ισραήλ παραμένει άθικτο. Ο υπερορθόδοξος πληθυσμός και οι άποικοι, σύμμαχοι του Σμότριτς έχουν επωφεληθεί από περισσότερες επιδοτήσεις και δωρεές για να κρατήσουν τους άνδρες στο σπίτι. Ο ίδιος υπόσχεται εξοικονόμηση 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων το επόμενο έτος, αλλά δεν έχει πει από πού θα προέλθει το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρημάτων.
Η ισχυρότερη ανάπτυξη
θα εκτονώσει την πίεση
Αν και οι έφεδροι επέστρεψαν στη δουλειά και η κατανάλωση επέστρεψε στα προπολεμικά επίπεδα, η οικονομία του Ισραήλ παραμένει μικρότερη από ό,τι στις παραμονές του πολέμου. Ο Σμότριτς έχει δημιουργήσει “μαξιλάρια στα λιγότερο παραγωγικά τμήματα της κοινωνίας και έχει περικόψει τις δαπάνες στη βιομηχανία. Η αγορά εργασίας είναι εξαιρετικά σφιχτή, με το ποσοστό ανεργίας μόλις στο 2,7%. Οι εταιρείες αγωνίζονται να καλύψουν κενές θέσεις και οι μικρές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας του Ισραήλ βρίσκονται υπό πίεση. Χάνουν χρηματοδότηση λόγω του πολέμου, προειδοποιεί το Startup Nation, μια δεξαμενή σκέψης.
Περίπου 80.000 Παλαιστίνιοι εργάτες δεν έλαβαν άδεια μετά τις 7 Οκτωβρίου και δεν αντικαταστάθηκαν ποτέ. Κατά συνέπεια, ο κατασκευαστικός κλάδος είναι 40% μικρότερος από ό,τι ήταν πέρυσι, εμποδίζοντας σε μεγάλο βαθμό την κατασκευή και τις επισκευές κατοικιών. Προς το παρόν, ο μεγαλύτερος αντίκτυπος υπάρχει στον πληθωρισμό, ο οποίος έφτασε σε ετήσιο ρυθμό 3,6% τον Αύγουστο, έχοντας επιταχυνθεί το καλοκαίρι. Εάν η κλίμακα των επιθέσεων της Χεζμπολάχ αυξηθεί, η έλλειψη εργατών στις κατασκευές θα γίνει ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα.
Οι επενδυτές δεν είναι σίγουροι για την ικανότητα του Ισραήλ να ανακάμψει. Το σέκελ είναι ασταθές, οι ισραηλινές τράπεζες βιώνουν φυγή κεφαλαίων και οι τρεις μεγαλύτερες αναφέρουν μεγάλη αύξηση στους πελάτες που ζητούν να μεταφέρουν τις αποταμιεύσεις τους σε άλλες χώρες ή να τις αναπροσαρμόσουν στο δολάριο. Μολονότι ο πληθωρισμός παραμένει πάνω από τον στόχο, η κεντρική τράπεζα επέλεξε να διατηρήσει το προηγούμενο επιτόκιο πολιτικής της στη συνεδρίαση του Αυγούστου για τη νομισματική πολιτική, από φόβο μήπως εκτροχιάσει την ανάκαμψη.
Το εφιαλτικό σενάριο
Μετά υπάρχει το εφιαλτικό σενάριο. Λίγοι επενδυτές προετοιμάζονται για έναν πόλεμο που θα περιλάμβανε στην ακτίνα δράσης του ολόκληρο το Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της Ιερουσαλήμ ή του Τελ Αβίβ – παρόλο που η Χεζμπολάχ μπορεί να είναι σε θέση να εξαπολύσει μια τέτοια επίθεση. Κάτω από ένα τέτοιο σενάριο, η οικονομική ανάπτυξη θα πληγεί σκληρά, ίσως και περισσότερο από ό,τι μετά τις 7 Οκτωβρίου. To κόστος του στρατού θα εκτοξευθεί στα ύψη. Οι επενδυτές που φεύγουν πιθανότατα θα εκτροχιάσουν τις τράπεζες και θα οδηγήσουν το σέκελ σε πτώση, αναγκάζοντας την Τράπεζα του Ισραήλ να παρέμβει και να ξοδέψει τα αποθεματικά της.
Ό,τι κι αν συμβεί, οι Ισραηλινοί οικονομολόγοι παραιτούνται επειδή τα πράγματα χειροτερεύουν. Ακόμη και ο Σμότριτς, που φημίζεται για την αισιοδοξία του, αποπονέει ένα κλίμα εξάντλησης: «Βρισκόμαστε στον μεγαλύτερο και πιο ακριβό πόλεμο στην ιστορία του Ισραήλ». Προηγούμενες συγκρούσεις κατέληξαν σε οικονομική καταστροφή για το Ισραήλ. Οπότε δεν θα αποτελέσει έκπληξη εάν επαναληφθεί το ίδιο και σε αυτόν τον αιματηρό πόλεμο που κάνει το Ισραήλ.
