του Δρ. Μαρίνου Βουκή*

Η σημαντικότητα και η χρησιμότητα της Αειφόρου Ανάπτυξης (ΑΑ) η οποία αποδεδειγμένα δύναται να ενσωματωθεί οριζόντια σε διαφορετικές επιστήμες και τομείς, έχει πλέον αναλυθεί και επεξηγηθεί επαρκώς από πλειάδα ερευνητών ανά το παγκόσμιο τόσο σε ακαδημαϊκά συγγράμματα όσο και σε παρουσιάσεις και διαλέξεις.

Πρόσφατα, έχει ενσωματωθεί στην καθημερινότητα της κοινωνίας ακόμη μια ισχυρή τεχνολογική εξέλιξη για την οποία ακούγονται και λέγονται πολλά και η οποία ακούει στο όνομα Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ)/Artificial Intelligence (ΑΙ). Μολονότι, σημαντικός αριθμός τεχνολογιών ΤΝ εμφανίστηκε εδώ και περισσότερο από 50 χρόνια, κάποιοι παράγοντες όπως η εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η διάθεση αναρίθμητων δεδομένων και νέων αλγορίθμων, οδήγησαν στην τρέχουσα ραγδαία ανάπτυξη της ΤΝ. Η ΤΝ ουσιαστικά επιτρέπει στις μηχανές να αποκτήσουν δεξιότητες που μέχρι πρότινος μόνο ο άνθρωπος κατείχε όπως η δημιουργικότητα, η  μάθηση και ο σχεδιασμός. Οι μηχανές πλέον λαμβάνοντας δεδομένα (είτε έτοιμα π.χ. κείμενο και εικόνες, είτε μέσω αισθητήρων π.χ. κάμερας) κατανοούν το περιβάλλον τους, αναλύουν και επιλύουν προβλήματα και ενεργούν προς την επίτευξη ενός καθορισμένου στόχου. Οι υπέρμαχοι της ΤΝ θεωρούν πως οι απεριόριστες δυνατότητες της ΤΝ μεταξύ άλλων θα συμβάλουν στην πρόοδο και την ευημερία της κοινωνίας, ενώ, οι σκεπτικιστές επικεντρώνονται στις ηθικές προεκτάσεις και τους κινδύνους της ενσωμάτωσης της ΤΝ στην κοινωνία του σήμερα και ακόμη περισσότερο σε αυτήν του αύριο.

Σχετίζεται όμως η ΤΝ με την ΑΑ και μπορεί να συμβάλει στην εφαρμογή της; 

Η ΤΝ  έχει σημαντική και αυξανόμενη σχέση με την Αειφόρο Ανάπτυξη/Βιωσιμότητα, προσφέροντας μια σειρά εφαρμογών που μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη και των τριών πτυχών της ΑΑ μέσω της αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών, Κοινωνικών και Οικονομικών προκλήσεων. 

Παρακάτω παρατίθενται μερικοί τρόποι με τους οποίους η ΤΝ μπορεί να συμβάλλει στην ενσωμάτωση της ΑΑ στους οργανισμούς και στην κοινωνία γενικότερα:

1. Περιβαλλοντική Παρακολούθηση και Διατήρηση
•    Μοντελοποίηση Κλιματικής Αλλαγής: Η ΤΝ μπορεί να αναλύσει τεράστιες ποσότητες κλιματικών δεδομένων για να βελτιώσει τα κλιματικά μοντέλα, βοηθώντας στην πρόβλεψη και μετρίαση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
•    Προστασία Βιοποικιλότητας: Drones και κάμερες παγίδες με ΤΝ μπορούν να παρακολουθούν την άγρια ζωή και τις δραστηριότητες λαθροθηρίας σε πραγματικό χρόνο, ενισχύοντας τις προσπάθειες διατήρησης.
•    Παρακολούθηση Αποψίλωσης Δασών: Δορυφορικές εικόνες που αναλύονται από ΤΝ μπορούν να ανιχνεύσουν παράνομες δραστηριότητες αποψίλωσης και αποδάσωσης, επιτρέποντας την άμεση δράση.

2. Ενεργειακή Αποδοτικότητα
•    Έξυπνα Δίκτυα: Η ΤΝ μπορεί να βελτιστοποιήσει τη διανομή και κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, ενσωματώνοντας πιο αποτελεσματικά ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και μειώνοντας τη σπατάλη.
•    Κατανάλωση Ενέργειας: Αλγόριθμοι ΤΝ μπορούν να βελτιστοποιήσουν τα συστήματα θέρμανσης, ψύξης και φωτισμού στα κτίρια για να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας.
•    Διαχείριση Ανανεώσιμης Ενέργειας: Η ΤΝ μπορεί να προβλέψει την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (όπως ηλιακή και αιολική) και να βελτιστοποιήσει την ενσωμάτωσή τους στο ηλεκτρικό δίκτυο.

3. Βιώσιμη Γεωργία
•    Ακριβής Γεωργία: Η ΤΝ μπορεί να αναλύσει τις συνθήκες του εδάφους, τα καιρικά πρότυπα και την υγεία των καλλιεργειών για να βελτιστοποιήσει την άρδευση, τη λίπανση και τη χρήση φυτοφαρμάκων, μειώνοντας τη σπατάλη και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο.
•    Παρακολούθηση Καλλιεργειών: Drones και δορυφορικές εικόνες που αναλύονται από ΤΝ μπορούν να παρακολουθούν την υγεία των καλλιεργειών και να προβλέπουν τις αποδόσεις, επιτρέποντας καλύτερη διαχείριση πόρων.
•    Βελτιστοποίηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας: Η ΤΝ μπορεί να βελτιστοποιήσει την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, μειώνοντας τη σπατάλη τροφίμων και βελτιώνοντας την εφοδιαστική αλυσίδα.

4. Βιώσιμη Διαχείριση Υδάτων
•    Ανίχνευση Διαρροών: Η ΤΝ μπορεί να ανιχνεύσει διαρροές σε συστήματα διανομής νερού, μειώνοντας τη σπατάλη νερού.
•    Παρακολούθηση Ποιότητας Νερού: Η ΤΝ μπορεί να αναλύσει δεδομένα από αισθητήρες για να παρακολουθεί την ποιότητα του νερού σε πραγματικό χρόνο, διασφαλίζοντας ασφαλή και βιώσιμη χρήση νερού.
•    Βελτιστοποίηση Άρδευσης: Η ΤΝ μπορεί να βελτιστοποιήσει τα προγράμματα άρδευσης βάσει προβλέψεων καιρικών συνθηκών και δεδομένων υγρασίας εδάφους, εξοικονομώντας νερό.

5. Βιώσιμη Διαχείριση Αποβλήτων
•    Ανακύκλωση: Ρομπότ με ΤΝ μπορούν να διαχωρίζουν και να ταξινομούν τα απόβλητα πιο αποτελεσματικά, βελτιώνοντας τα ποσοστά ανακύκλωσης.
•    Μείωση Αποβλήτων: Η ΤΝ μπορεί να αναλύσει τα πρότυπα κατανάλωσης για να προτείνει τρόπους μείωσης των αποβλήτων στις παραγωγικές διαδικασίες.
•    Κυκλική Οικονομία: Η ΤΝ μπορεί να διευκολύνει την ανάπτυξη μοντέλων κυκλικής οικονομίας, βελτιστοποιώντας τον κύκλο ζωής των προϊόντων από τον σχεδιασμό μέχρι τη διάθεση.

6. Βιώσιμες Μεταφορές
•    Διαχείριση Κυκλοφορίας: Η ΤΝ μπορεί να βελτιστοποιήσει τη ροή της κυκλοφορίας στις πόλεις, μειώνοντας τη συμφόρηση και τις εκπομπές.
•    Αυτόνομα Οχήματα: Τα αυτοκίνητα με αυτοματοποιημένη οδήγηση μπορούν να βελτιώσουν την κατανάλωση καυσίμου και να μειώσουν τις εκπομπές μέσω βέλτιστων προτύπων οδήγησης.
•    Βελτιστοποίηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας: Η ΤΝ μπορεί να βελτιστοποιήσει τις διαδρομές παράδοσης και την εφοδιαστική αλυσίδα, μειώνοντας την κατανάλωση καυσίμου και τις εκπομπές.

7. Εταιρική Βιωσιμότητα
•    Αναφορά Βιωσιμότητας: Η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει τους οργανισμούς να παρακολουθούν και να αναφέρουν τους δείκτες βιωσιμότητας τους, διασφαλίζοντας τη συμμόρφωση και τη διαφάνεια.
•    Βελτιστοποίηση Πόρων: Η ΤΝ μπορεί να βελτιστοποιήσει τη χρήση πόρων στην παραγωγή και τις λειτουργίες, μειώνοντας τη σπατάλη και τις εκπομπές.

8. Αστικός Σχεδιασμός
•    Έξυπνες Πόλεις: Η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει στον σχεδιασμό και τη διαχείριση έξυπνων πόλεων που βελτιστοποιούν τη χρήση πόρων, μειώνουν τις εκπομπές και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής.
•    Διαχείριση Καταστροφών: Η ΤΝ μπορεί να προβλέψει και να διαχειριστεί τις επιπτώσεις φυσικών καταστροφών, βελτιώνοντας την ανθεκτικότητα και τις προσπάθειες ανάκαμψης.

Ποιες οι ευθύνες του κλάδου της Ανώτερης Εκπαίδευσης;

Τα Ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) δημιουργήθηκαν για να συνεισφέρουν στην κοινωνία και ως εκ τούτου, το επίκεντρο των ενεργειών τους θα πρέπει να είναι ο άνθρωπος. Καθώς η καινοτόμος γνώση μεταφέρεται προς την κοινωνία, εκπληρώνεται ο κοινωνικός ρόλος τους, ο οποίος αποτελεί και τον κυριότερο σκοπό ύπαρξης τους. Θεωρούνται εξ ορισμού «ζωντανά εργαστήρια» αφού μέσα στις δικές τους μικροκοινωνίες μπορούν να δοκιμαστούν λύσεις, οι οποίες αν αποδειχτούν επωφελείς, αργότερα, δύναται να μεταφερθούν στην κοινωνία.

Ειδικά στη χώρα μας όπου ο κλάδος της Ανώτερης Εκπαίδευσης ολοένα και ενισχύεται έχοντας πλέον να επιδείξει παγκόσμιες διακρίσεις τόσο των δημοσίων όσο και των ιδιωτικών ΑΕΙ, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο τα ΑΕΙ να εκπαιδεύσουν εξειδικευμένους επαγγελματίες και να διεξάγουν καινοτόμο έρευνα στον τομέα της ΤΝ. Μπορούν ακόμη να αναπτύξουν προγράμματα σπουδών που θα καλύπτουν τις σύγχρονες ανάγκες της αγοράς εργασίας και θα προάγουν την επιχειρηματικότητα στην τεχνολογία. Παράλληλα, η συνεργασία με τη βιομηχανία και τις δημόσιες αρχές μπορεί να ενισχύσει την εφαρμογή λύσεων ΤΝ σε διάφορους τομείς, όπως η υγεία, η γεωργία και η διαχείριση πόρων. Τέλος, τα ΑΕΙ οφείλουν να οργανώνουν εργαστήρια και συνέδρια για την ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση της κοινωνίας σχετικά με τις δυνατότητες και τις προκλήσεις της ΤΝ.

Συμπερασματικά
Αναμφίβολα το συγκεκριμένο άρθρο δεν στοχεύει στο να παρέχει ολοκληρωμένη ανάλυση όλων των θετικών και αρνητικών παραγόντων που προκύπτουν από την ευρεία χρησιμοποίηση της ΤΝ σε όλους τους τομείς της καθημερινότητα της κοινωνίας. Αντιθέτως, το άρθρο επιχειρεί να αναδείξει τη σχέση της ΤΝ και της ΑΑ και περιορίζεται αυστηρά σε περιεχόμενο που εμπίπτει στο πλαίσιο του τίτλου του άρθρου. 

Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει σε σημαντικές προόδους στην ΑΑ σε διάφορους τομείς. Αξιοποιώντας τη δύναμη της ΤΝ, δύναται να βελτιωθεί η αποδοτικότητα, να μειωθεί η σπατάλη και να δημιουργηθούν πιο βιώσιμα συστήματα και πρακτικές. Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι ηθικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της ΤΝ, όπως η κατανάλωση ενέργειας των κέντρων δεδομένων και η ανάγκη για υπεύθυνη ανάπτυξη και εφαρμογή της ΤΝ. 

Ειδικά σε χώρες μικρές στο μέγεθος όπως η χώρα μας, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να τύχουν εύστοχης εκμετάλλευσης όλα τα θεμιτά διαθέσιμα μέσα που θα ωθήσουν την Κύπρο σε βελτίωση τόσο της φήμης και πελατείας της (το λεγόμενο branding enhancement) όσο και της ανταγωνιστικότητας της. Σε αυτό, κύριο ρόλο οφείλουν να διαδραματίσουν τα Ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας, ειδικά καθώς ο εγχώριος κλάδος της Ανώτερης Εκπαίδευσης ολοένα και ενισχύεται. 

Έχοντας υπόψη πως τα ΑΕΙ διοικούνται και οργανώνονται από ανθρώπους, το βάρος της ευθύνης, καταλήγει σε αυτούς. Όπως εύστοχα σημείωσε ο Stephen Jay Gould, «στους ανθρώπους έχει δοθεί η νοημοσύνη και ως εκ τούτου, έχουν την ευθύνη να διαφυλάξουν τη συνέχεια της ζωής στον ανθρώπινο πλανήτη. Μπορεί να μην το ζήτησαν αλλά έχουν πάρει το ρόλο αυτό. Μπορεί να μην είναι κατάλληλοι, αλλά θα πρέπει να το προσπαθήσουν».

* Δρ. Μαρίνος Βουκής (marinos.voukis@cut.ac.cy)

Διδάκτορας στην Ενσωμάτωση της Αειφόρου Ανάπτυξης στα Ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα

Πρόεδρος του Εθνικού Επιχειρηματικού Δικτύου για την Εταιρική Βιωσιμότητα και Υπευθυνότητα στην Κύπρο (CSR Cyprus)

Μέλος του Advisory Council του διεθνούς οργανισμού Association for the Advancement of Sustainability in Higher Education (A.A.S.H.E.)

Κριτής σε ετήσιους διεθνείς και εθνικούς διαγωνισμούς σχετικά με την Αειφόρο Ανάπτυξη σε: ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο & Ιρλανδία και Κύπρο

Συγγραφέας του πρώτου ελληνόφωνου παραμυθιού σχετικά με τους 17 Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης