Τα τελευταία πέντε τουλάχιστον χρόνια η χώρα συνολικά και η οικονομία ειδικά, καλείται να διαχειριστεί όχι μόνο τον παρατεταμένο απόηχο των γεωπολιτικών περιπλοκών, εντάσεων και συγκρούσεων, αλλά και μια σειρά σοβαρών εσωτερικών προκλήσεων.
Ωστόσο, η ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος που με κόπο και κόστος σφυρηλατήθηκε στο καμίνι των διαδοχικών κρίσεων, μάς έχει προστατέψει από τις καταιγίδες, αποδίδοντας αξιέπαινη και ανώτερη έναντι πολλών από τους Ευρωπαίους εταίρους μας, ταχύτητα και ποιότητα ανάκαμψης.
Οι ρεαλιστικές εκτιμήσεις για το 2024 προβλέπουν ρυθμό ανάπτυξης 2,9% για την κυπριακή οικονομία, αισθητή βελτίωση από την ανάπτυξη 2,5% που καταγράφηκε το 2023. Ο πληθωρισμός αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 2,5% το 2024, από 3,5% το προηγούμενο έτος και αναμένεται να συνεχίσει σε πτωτική τροχιά τα επόμενα χρόνια.
Ταυτόχρονα, το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να μειωθεί στο 5,8% το 2024, μια αξιόλογη μείωση από το 6,4% του 2023, με περαιτέρω μειώσεις να αναμένονται την περίοδο 2025-2026.
Όσον αφορά τους δημοσιονομικούς δείκτες, οι προβλέψεις δείχνουν ότι το δημοσιονομικό ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης θα παραμείνει πλεονασματικό το 2024, φτάνοντας το 2,8% του ΑΕΠ. Επιπλέον, το δημόσιο χρέος προβλέπεται να μειωθεί στο 74,7% του ΑΕΠ το 2024, έναντι 81,8% που ήταν το 2023.
Η ανθεκτικότητα και η ισχύς της κυπριακής οικονομίας αναδεικνύονται αξιόπιστα κατά τις αξιολογήσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας, με διαδοχικές αναβαθμίσεις που ήδη από πέρυσι έχουν φέρει την Κύπρο από όλους τους διεθνείς Οίκους σε επενδυτική βαθμίδα με σταθερή ή θετική προοπτική.
Αυτή η αξιοθαύμαστη πρόοδος μπορεί να αποδοθεί στις συντονισμένες προσπάθειες της Πολιτείας και των παραγωγικών δυνάμεων κατά την διάρκεια του 2022, σε συνδυασμό με το ανανεωμένο σθένος και αποφασιστικότητα που έφερε η νέα Κυβέρνηση το 2023.
Ολοκληρώνω την εισαγωγή μου, με δύο ευχές:
Πρώτο, οι πολεμικές συρράξεις στην αυλή της Ευρώπης και στην Μέση Ανατολή να μην επιδεινωθούν περαιτέρω και να τελειώσουν το συντομότερο, και δεύτερη ολόψυχη ευχή, να πετύχουν οι προσπάθειες του Προέδρου Χριστοδουλίδη για επανέναρξη των συνομιλιών για μια τελική επίλυση του Κυπριακού προβλήματος.
Βεβαίως η νέα φάση κλιμάκωσης των συγκρούσεων στην περιοχή, είναι ενδεχόμενο να επαναφέρει πιέσεις που ελπίζαμε ότι άρχιζαν να εκτονώνονται. Έτσι, κανείς δεν μπορεί με ασφάλεια να προβλέψει την κίνηση της τιμής των καυσίμων και της λόγω αυτών πιθανής αύξησης της τιμής του ηλεκτρισμού, των μεταφορών και των τροφίμων. Κάτι που αν συμβεί αναπόφευκτα θα έχει απρόβλεπτες επιπτώσεις, όχι μόνο επί του πληθωρισμού και της πορείας αποκλιμάκωσης των επιτοκίων, αλλά και γενικότερες αρνητικές επιπτώσεις επί του συνόλου της παγκόσμιας οικονομίας και του ρυθμού ανάπτυξης.
Κύριο μέρος
Από την ένταξη μας στην ΕΕ τον Μάιο 2004, η οικονομία μας έχει εξελιχθεί και είναι τώρα πλήρως ενσωματωμένη σε αυτή της ΕΕ ενώ έχει γίνει μέρος και της Παγκόσμιας οικονομίας. Δέχεται έτσι άμεσες αλλά και δευτερογενείς επιδράσεις από διεθνείς ή περιφερειακές εξελίξεις ή ακόμα και εξελίξεις εντός άλλων κρατών.
Όταν αξιολογούμε το πού βρισκόμαστε, αν κάτι είναι ακριβό ή φθηνό, αν αναπτυσσόμαστε ή παραμένουμε στάσιμοι, αυτά και πολλά άλλα είναι συγκριτικά στοιχεία με τα αντίστοιχα άλλων κρατών. Αυτό από μόνο του υποδεικνύει και αποδεικνύει ότι απαραίτητα επιβάλλεται η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και η διαφοροποίηση της οικονομίας μας.
Παρατηρούμε με ικανοποίηση ότι παρά την ευρύτερη διεθνή αστάθεια, η οικονομία μας κατά τους τελευταίους 24 μήνες έχει αρχίσει να πορεύεται προς μια νέα αρχή.
Ταυτόχρονα βλέπουμε ότι με δικές σας στρατηγικές κινήσεις και στοχοθετημένες πρωτοβουλίες κ. Πρόεδρε, αργά αλλά σταθερά ξεθωριάζει η αρνητική χροιά που από φαινόμενα διαφθοράς στο παρελθόν, αμαύρωσε την εικόνα και το κύρος της χώρας.
Όπως πολύ σωστά πρόσφατα έχετε αναφέρει, πρέπει προτού προβούμε στο «Rebranding Cyprus», πρώτα να αφαιρέσουμε πλήρως το στίγμα που αδίκησε την πατρίδα μας.
Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις στις οποίες θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας ούτως ώστε η νέα σελίδα που εγκαινιάζουμε να καταλήξει σε μια νέα αρχή για τον τόπο μας;
Κόστος ενέργειας: Δεν έχουμε άλλα περιθώρια για διατήρηση του κόστους ενέργειας στα υφιστάμενα επίπεδα. Ούτε τα νοικοκυριά ούτε οι επιχειρήσεις μπορούν να το αντέξουν. Ιδιαίτερα οι βιομηχανίες μας που είναι είτε εξαγωγικές είτε αντιμετωπίζουν προκλήσεις από εισαγωγές προϊόντων από κράτη με χαμηλότερο ενεργειακό κόστος. Μέχρι την εξομάλυνση του ενεργειακού κόστους έχουν ανάγκη την συγκράτηση/μείωση του κόστους ενέργειας για να διατηρήσουν την τοπική αγορά αλλά και τις διεθνείς αγορές που με κόπο έχουν κερδίσει.
Το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας υπήρξε ανέκαθεν πρόβλημα στην οικονομία του τόπου, ήτανε πάντα από τα υψηλότερα στην ΕΕ και σαφώς ψηλότερο από αυτό των γειτονικών χωρών. Δεν αναμένουμε ότι με βεβαιότητα θα υπάρξει η αναμενόμενη μείωση στο κόστος με την έλευση φυσικού αερίου, (η μελλοντική τιμή του οποίου δεν μπορεί σήμερα να υπολογιστεί) αλλά τουλάχιστο θα βρισκόμαστε στην ίδια βάση κόστους παραγωγής με ανταγωνιστικές οικονομίες.
Όσον δε αφορά την παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ, με δεδομένη την σχεδόν ολόχρονη ηλιοφάνεια, την τεχνογνωσία που διαθέτουμε, και το μικρό μας μέγεθος, είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι αντί να πρωτοπορούμε στην αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ, μένουμε στάσιμοι έναντι άλλων κρατών. Άλλο είναι να προσθέτουμε εγκαταστάσεις και πάρκα φωτοβολταικών, και άλλο είναι να εκμεταλλευόμαστε την παραγωγή τους.
Ο προγραμματισμός και η υλοποίηση εγκαταστάσεων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας σίγουρα θα φέρει θετικά αποτελέσματα, αλλά από μόνη της δεν θα είναι αρκετή. Δεν θα υπεισέλθω στα διάφορα και πολλαπλά εμπόδια που υπάρχουν όσον αφορά την επέκταση νέων εγκαταστάσεων, απλώς θα επισημάνω ότι χωρίς ένα πολύ-υπηρεσιακό One Stop Shop, δεν θα πετύχουμε τους στόχους μας.
Τέλος το Great Sea Interconnector, η ηλεκτρική διασύνδεση είναι προφανώς σημαντική, τόσο όσον αφορά την άρση της ενεργειακής απομόνωσης της χώρας μας, όσο και η γεωπολιτική της σημασία. Εκτιμάται ότι το όφελος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις θα είναι σημαντικό σε ότι αφορά το κόστος του ηλεκτρισμού. Από την άλλη, τα απαιτούμενα κεφάλαια για ολοκλήρωση του έργου φαντάζουν μεγάλα για το μικρό μέγεθος της αγοράς μας. Η πιθανή επιβολή προσεπιβάρυνσης για μερικές δεκαετίες στους λογαριασμούς ηλεκτρισμού προς απόσβεση της επένδυσης μας ανησυχεί. Πρέπει προτού προχωρήσουμε να γίνει σε βάθος μελέτη κόστους-οφέλους και να υπάρχει βεβαιότητα ότι το επιπλέον κόστος διασύνδεσης δεν θα καταντήσει ανυπόφορο. Γνωρίζουμε ότι η κοινή αγορά ηλεκτρισμού αποτελεί απόφαση της Κομισιόν, παραταύτα είναι σημαντικό να γνωρίζουμε με βεβαιότητα προς τα που βαδίζουμε, και αν χρειάζεται να ζητήσουμε περισσότερα αντισταθμιστικά ή άλλα μέτρα.
Κόστος χρήματος: Γνωρίζουμε καλά ότι οι αποφάσεις για την απότομη αύξηση των δανειστικών επιτοκίων, λαμβάνονται στη Φρανκφούρτη και στόχο έχουν την μείωση του πληθωρισμού. Ενδιαφέρον είναι ότι το συνολικό κόστος δανεισμού στην Κύπρο, όπως μεταφράζεται σε επιτόκιο ήταν γύρω στο 6.8% το 2009 ενώ σήμερα είναι γύρω στο 4.5%! Όλα βεβαίως είναι σχετικά. Νοικοκυριά και επιχειρήσεις, είχαμε συνηθίσει για αρκετά χρόνια με μικρό κόστος χρήματος και είναι αυτή η μη προβλεπόμενη απότομη αύξηση στο κόστος του χρήματος που έχει δημιουργήσει προκλήσεις τόσο στην οικονομική ανάπτυξη όσο και στον ιδιωτικό δανεισμό.
Συγχαίρουμε τον νέο Διοικητή της Κεντρικής μας Τράπεζας για την ανάληψη των καθηκόντων του πριν από λίγες μέρες και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία σε ένα έργο που είναι συνυφασμένο με την ευημερία κάθε πολίτη και κάθε επιχείρησης.
Φορολογική μεταρρύθμιση
Το ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς για χώρες χωρίς πλουτοπαραγωγικούς πόρους είναι σημαντική προϋπόθεση ανάπτυξης, αλλά όχι επαρκής αφού πρέπει να συνοδεύεται από σειρά άλλων μέτρων που καθιστούν μια χώρα όπως η δική μας, ευνοϊκή για την ανάπτυξη Κυπριακών επιχειρήσεων καθώς και ελκυστικό επενδυτικό προορισμό για ξένα κεφάλαια σε επενδύσεις ανάπτυξης.
Η φορολογική μεταρρύθμιση οφείλει να στοχεύει στην ανάπτυξη της Κυπριακής επιχειρηματικότητας, στην ανακούφιση κάθε Κύπριου πολίτη με απλοποίηση των διαδικασιών καθώς και στην προσέλκυση επενδύσεων και εργατικού και επιστημονικού δυναμικού από υπηκόους τρίτων χωρών.
Η απλοποίηση των διαδικασιών και η ενίσχυση της φοροεισπρακτικής ικανότητας των αρμόδιων αρχών πρέπει επίσης να είναι μέρος της μεταρρύθμισης.
Μέχρι την ολοκλήρωση της, κάποιες φορολογίες είναι καιρός άμεσα να επανεξεταστούν για να δώσουν μικρή έστω ανακούφιση στις οικονομικές μας δραστηριότητες, όπως:
• η φορολόγηση της εργασίας πρέπει να μειωθεί μέσα από την μείωση ή κατάργηση φορολογιών όπως το 2% στο Ταμείο Κοινωνικής Συνοχής και το 1,2% στο Ταμείο Πλεονάζοντος Προσωπικού επί του μισθολογίου κάθε επιχείρησης. Πιστεύω ότι μπορούν να μειωθούν οι εισφορές σε ένα Ταμείο που έχει κάθε χρόνο πλεονάσματα και που ήδη δημιούργησε τεράστιο αποθεματικό πέραν των 700 εκ. ευρώ.
• η επιβολή φόρου σε λογιζόμενη διανομή μερισμάτων ακόμα και αν δεν δοθεί μέρισμα, οδηγεί στην πραγματική διανομή των κερδών στους μετόχους με τρόπο που μάλλον δεν εξυπηρετεί τον κοινό μας στόχο για ενθάρρυνση των επανεπενδύσεων.
• η ούτω καλούμενη φορολογία άμυνας ύψους 17% επί των μερισμάτων. Εκτός του ότι δεν καταλήγει σε χωριστό ταμείο άμυνας, φορολογεί άδικα τον Κύπριο επενδυτή ενώ ο μη Κύπριος δεν το πληρώνει.
• Και τέλος όσον αφορά την εισερχόμενη πράσινη φορολογία οφείλουμε να είμαστε προσεχτικοί. Δεν θα πρέπει να εισαχθεί πριν από την εισαγωγή αντισταθμιστικών μέτρων. Φόρος και αντισταθμιστικά μέτρα, πρέπει να εισαχθούν ταυτόχρονα και να έχουν μηδενική δημοσιονομική επίπτωση. Αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες έχουν πρόσφατα αναθεωρήσει τους προγραμματισμούς τους σε σχέση με το υπεραισιόδοξο πρόγραμμα της ΕΕ Fit-for-55.
Όμως, όπως έχω ήδη επισημάνει, το ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς δεν επαρκεί για να υπάρξει ένα βιώσιμο και ελκυστικό επενδυτικό οικοσύστημα.
• Η χώρα χρειάζεται ενίσχυση των υποδομών της με κίνητρα για επέκταση των υφιστάμενων αλλόγλωσσων σχολείων δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης και δημιουργία νέων μονάδων σε γεωγραφικά διαμερίσματα που συγκεντρώνουν αριθμούς αλλοδαπών εργαζομένων που εγκαθίστανται οικογενειακώς στην Κύπρο.
• Χρειάζεται ακόμα μεγαλύτερη διεύρυνση του δικτύου δημόσιων μεταφορών και έξυπνες λύσεις για μείωση του κυκλοφοριακού προβλήματος στις πόλεις.
• Επιβάλλεται η υιοθέτηση πρόσθετων μέτρων στα όσα ήδη αποφασίστηκαν και υλοποιούνται από το Υπουργείο Εσωτερικών για αύξηση του οικιστικού αποθέματος και διαμόρφωση συνθηκών απόκτησης κατοικίας και επαγγελματικής στέγης σε προσιτό κόστος.
• Σε σχέση με την προσπάθεια προσέλκυσης ξένων επενδύσεων, έχουμε ζητήσει τη δημιουργία σε κρατική γη διεθνούς επιχειρηματικού κέντρου ή πάρκου στα πρότυπα του Ντουμπάϊ και άλλων χωρών, όπου με ενοίκιο προσιτού κόστους θα στεγαστούν χρηματοοικονομικές και συμβουλευτικές επιχειρήσεις και όπου οι δυνητικοί επενδυτές θα μπορούν να βρίσκουν συγκεντρωμένη πληροφόρηση, γρήγορη εξυπηρέτηση και αξιόπιστη καθοδήγηση.
Και κάτι ακόμα αναφορικά με την Πράσινη μετάβαση. Η Πράσινη μετάβαση αποτελεί ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Κατά την άποψη μου δεν υπάρχει ορθή κατανόηση σε όλους για το τί εμπεριέχει. Δυστυχώς θα είναι οδυνηρή τόσο για πολλές επιχειρήσεις όσο και για πολλά νοικοκυριά μέχρι την ολοκλήρωση της.
Θα απαιτηθούν μεγάλες επενδύσεις ιδιαίτερα στους τομείς της ενέργειας, μεταφορών, ηλεκτρικών δικτύων και αποβλήτων. Πέραν τούτων θα επηρεάσει όλη την μεταποιητική βιομηχανία, τους γεωργούς και κτηνοτρόφους μας , και όχι μόνο. Μέσω του ESG δε, αυξάνεται το κόστος στις Τράπεζες, τα ελεγκτικά/λογιστικά γραφεία και άλλα παρόμοια - κόστος που τελικά επιβαρύνει όλες τις επιχειρήσεις.
Πέρα από το οικονομικό κόστος, αυτές οι επενδύσεις απαιτούν σημαντικό αριθμό κατάλληλων θέσεων εργασίας στους πλείστους κλάδους. Μελέτη του Ινστιτούτου Κύπρου υπολογίζει ότι μέχρι το 2030, η Κύπρος θα χρειαστεί 20 και πλέον χιλιάδες νέο εξειδικευμένο προσωπικό ως αποτέλεσμα άμεσων και έμμεσων αναγκών για την πράσινη μετάβαση.
Τεχνολογικές Εξελίξεις και Μεταρρυθμίσεις
Πρωτίστως η Πολιτεία πρέπει να ξαναπιάσει το νήμα από εκεί που κόπηκε στην απόπειρα για Μεταρρύθμιση του δημόσιου τομέα, μέσα από το μοναδικό εργαλείο που έχει στην διάθεση της, την ψηφιακή του μεταρρύθμιση. Ένας παραγωγικός δημόσιος τομέας είναι απολύτως αναγκαίος για μια ισχυρή πραγματική οικονομία.
Και μέσα σε αυτά τα πλαίσια εντάσσουμε την ομαλή εφαρμογή της νέας τοπικής αυτοδιοίκησης, των θεσμών που αναπροσαρμόζονται και των νέων που εισάγονται για πρώτη φορά. Με καθήκον μέριμνας να βάλουμε όλοι πλάτες, πολιτεία, κοινωνία και επιχειρείν, να την βοηθήσουμε να επιτελέσει την αποστολή της. Ως αναπόσπαστο τμήμα του δημόσιου τομέα, η επιτυχής μετάβαση στο νέο σχήμα μπορεί να βελτιώσει την λειτουργικότητα των τοπικών κοινωνιών και την παραγωγικότητα του επιχειρείν.
Η μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης δυστυχώς δεν οδήγησε ακόμα στην επιτάχυνση της απονομής της με την έκδοση αποφάσεων σε εύλογο χρόνο. Η ΟΕΒ σε συνεργασία με τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο έχει δεσμευθεί να πράξει παν το δυνατό για να πετύχει η νέα απόπειρα του Υπουργείου Δικαιοσύνης για αναβάθμιση του θεσμού της Διαιτησίας και η ευρεία αξιοποίηση του για επίλυση διαφορών και αποσυμφόρηση των Δικαστηρίων.
Η ολιστική επανεξέταση του συνταξιοδοτικού συστήματος με στόχο την εξασφάλιση της επάρκειας των συντάξεων αλλά και της βιωσιμότητας του ταμείου που τις χρηματοδοτεί, λαμβάνοντας υπόψη τις δημογραφικές αλλαγές, την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και την όλο και πιο αργή ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας πρέπει να συνυπολογιστούν και αν κριθεί πρέπον, οφείλουμε να μελετήσουμε το ενδεχόμενο σταδιακής αύξησης της συντάξιμης ηλικίας.
Με ικανοποίηση παρατηρούμε ότι ο νέος Υφυπουργός Ψηφιακής Πολιτικής έχει γρήγορα καθορίσει στις άμεσες προτεραιότητες του χαρτοφυλακίου του, τον στόχο μέσα από ένα ολοκληρωμένο master plan, ο πολίτης να είναι πάντα πρώτος και η εξυπηρέτηση του να βρίσκεται στο επίκεντρο των δράσεων ολόκληρου του κρατικού μηχανισμού.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν σίγουρα μπει σε μια νέα τροχιά στο τόπο μας. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι διαρκώς ενημερωμένες και έτοιμες να προσαρμοστούν, και άρα χρειάζεται όχι μόνο συνεχής ανανέωση και αναβάθμιση των δεξιοτήτων αλλά και αλλαγές στις διαδικασίες. Για πολλές σίγουρα θα χρειαστεί και η συμμετοχή εξειδικευμένων συμβούλων και ειδικών εμπειρογνωμόνων.
Την τελευταία δεκαετία έχουμε δει να προβάλλει δυναμικά η Καινοτομία και στην Κύπρο. Έχουμε λαμπρά παραδείγματα από καινοτόμες ιδέες οι οποίες στη συνέχεια έχουν μετουσιωθεί σε επιχειρήσεις με σημαντική παραγωγή και εξαγωγές σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Κάποιες άλλες επίσης αξιόλογες καινοτομίες, δεν έχουν προχωρήσει σε εμπορικά αξιοποιήσιμη εκμετάλλευση, αφού χρειάζονται χρηματοδότηση για να μεγαλώσουν και κατάλληλο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό για να λειτουργήσουν.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η Κύπρος για δύο συνεχή έτη (2022 και 2023) χαρακτηρίζεται από την ΕΕ ως innovation leader και κατατάσσεται ως η δέκατη καλύτερη από τα 27 κράτη μέλη.
Με τόσα ποιοτικά κρατικά και ιδιωτικά πανεπιστήμια, με πρότυπα ερευνητικά κέντρα και κέντρα αριστείας, με εφαρμοσμένη έρευνα και παραγωγή προϊόντων τεχνολογιών αιχμής ακόμα και διττής χρήσης, το οικοσύστημα της χώρας έχει αποδείξει έμπρακτα τις μεγάλες δυνατότητες του. Ήρθε τώρα η ώρα να μπούμε στην επόμενη φάση, με αξιοποίηση του αρμόδιου Υφυπουργείου και του Ιδεκ, να συνδέσουμε την χρηματοδότηση με δημιουργικές συνέργειες, με κατάλληλες υποδομές και με εμπορική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων. Οι δυνατότητες για πολλαπλασιασμό του οφέλους για τον τόπο είναι τεράστιες. Υπάρχει το όραμα, υπάρχει η τεχνογνωσία, υπάρχει η χρηματοδότηση, υπάρχει και η ηγεσία για μετουσίωση του οράματος σε επιμετρίσιμο αποτέλεσμα και κάθε ευρώ που επενδύεται να παράγει πολλαπλάσια απόδοση.
Τόσο για την τεχνολογία και την καινοτομία όσο και για την πράσινη μετάβαση τα προγράμματα εκπαίδευσης είναι αναγκαία και χρήσιμα. Βοηθούν στο να αποκτήσει κανείς βασικές και θεωρητικές γνώσεις. Πέραν αυτών επιβάλλεται προσανατολισμός της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες για την ετοιμασία των στελεχών που έχει ανάγκη η αγορά εργασίας. Απαιτείται ανασχεδιασμός των αναλυτικών προγραμμάτων και επικέντρωση πρωτευόντως στην ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Επιβάλλεται συνεχής εκσυγχρονισμός της εκπαίδευσης σύμφωνα με τις εξελίξεις της τεχνολογίας και αποτελεσματικός επαγγελματικός προσανατολισμός περιλαμβανομένης της Τεχνικής Εκπαίδευσης.
Η Κυπριακή μεταποιητική βιομηχανία έχει επιδείξει αντοχές. Μέσα στον παγκόσμιο ανταγωνισμό διατηρεί και επεκτείνει το μερίδιο της στις διεθνείς αγορές λόγω των επενδύσεων στην τεχνολογία και της ποιότητας των προϊόντων της. Καμία χώρα δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς ισχυρό εγχώριο δευτερογενή τομέα.
Ετοιμάζουμε για να σας υποβάλουμε κύριε Πρόεδρε, τις εισηγήσεις της ΟΕΒ για μια νέα βιομηχανική στρατηγική σε σύζευξη με τον πρωτογενή τομέα. Για την αγροτοδιατροφική παραγωγή, την γεωργοκτηνοτροφία, την βιομηχανία φαρμάκων, τροφίμων και ποτών και όλες τις άλλες υπέροχες Κυπριακές μεταποιητικές δραστηριότητες.
Η Κύπρος χρειάζεται σημαντική βελτίωση της αεροσυνδεσιμότητας της, μέσα από την παροχή κινήτρων σε αεροπορικές εταιρείες για διεύρυνση της σύνδεσης μας με τον υπόλοιπο κόσμο. Όχι μόνο με στόχο την αύξηση των επισκεπτών και τουριστών, αλλά περισσότερο για την μετατροπή της χώρας από ένα απομονωμένο νησί σε ένα σοβαρό business hub, όπου ο κάθε επαγγελματίας, Κύπριος η ξένος, θα μπορεί να μεταβαίνει από και προς άλλες χώρες προς εξυπηρέτηση των επαγγελματικών του αναγκών. Έχω ήδη αναφερθεί στο μεγαλεπήβολο Great Sea Interconnector, για άρση της ενεργειακής μας απομόνωσης - με κόστος μικρότερο από το 5% του εγχειρήματος αυτού, θα μπορούσαμε να είμαστε μία έως τρεις ώρες απόσταση από όλα τα σημαντικά κέντρα της Ευρώπης και όχι μόνο, και έτσι να άρουμε οριστικά την γεωγραφική μας απομόνωση. Φανταστείτε την επίδραση στην εξέλιξη μας, τόσο οικονομικά αλλά και πολιτικά, που θα δημιουργήσει. Μόνο στην πολιτική της διάσταση, η άμεση πρόσβαση στην χώρα μας από πολιτικούς και πολιτειακούς ηγέτες και τα επιτελεία τους με μονοήμερα ταξίδια θα επιδράσουν θετικά στην εικόνα μας.
Ένας από τους στόχους που όσες φορές τέθηκε στο παρελθόν δεν ευδοκίμησε και λόγω της φτωχής συνδεσιμότητας με την υπόλοιπη Ευρώπη, είναι η εξασφάλιση στην επικράτεια μας της έδρας ενός Οργανισμού, ιδρύματος ή φορέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είκοσι χρόνια μετά την ένταξη μας στην Ένωση η πραγμάτωση του στόχου αυτού είναι ώριμη. Πρέπει ιδιαίτερα ενόψει της ανάληψης της Προεδρίας από την Κύπρο σε ενάμιση περίπου χρόνο, να καταρτιστεί σχέδιο δράσης και να προωθηθεί με επικεφαλής τον ίδιο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και με την πάνδημη στήριξη των πολιτικών δυνάμεων, της ΟΕΒ και όλων των κοινωνικών εταίρων με τις Ευρωπαϊκές μας διασυνδέσεις. Και μέρος του πορτφόλιο μας πρέπει να είναι μια καλύτερη αεροσυνδεσιμότητα της χώρας.
Εργατικό δυναμικό
Δεν θα μπορούσα βεβαίως να κλείσω την ομιλία μου χωρίς να κάνω αναφορά στο εργατικό δυναμικό, και τη γενικότερη εργασιακή πολιτική.
Η έκθεση του World Economic Forum του 2023 είναι σαφής: Οι τεχνολογικές αλλαγές, οι γεωοικονομικές πιέσεις, οι δημογραφικές αλλαγές και η πράσινη μετάβαση δημιουργούν θεμελιώδεις διαρθρωτικές αλλαγές στις θέσεις εργασίας και τις δεξιότητες.
Στην δε έκθεση Future of Jobs Report 2023 του Φόρουμ, αναφέρεται ότι σχεδόν το ένα τέταρτο των θέσεων εργασίας (23%) αναμένεται να αλλάξουν τα επόμενα πέντε χρόνια και πάνω από το 40% των βασικών δεξιοτήτων που απαιτούνται στη μέση θέση εργασίας αναμένεται επίσης να διαφοροποιηθούν.
H Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί την Ήπειρο με τον πιο γερασμένο πληθυσμό. Μέχρι το 2035, οι ανθρώπινοι πόροι της ΕΕ θα μειωθούν κατά 50 εκατομμύρια πρόσωπα σε σύγκριση με το 2010.
Η μείωση είναι ορατή βεβαίως και στην Κύπρο και δεν είμαι αισιόδοξος ότι μπορούμε να αλλάξουμε την πορεία της. Αλλά αξίζει να προσπαθήσουμε. Χρειάζεται σχεδιασμός μιας ενιαίας δημογραφικής πολιτικής που θα αναστρέψει μεσοπρόθεσμα την φθίνουσα πορεία του γηγενούς πληθυσμού. Οφείλουμε να εξετάσουμε μέτρα τα οποία να διευκολύνουν ή και να παροτρύνουν νεαρές οικογένειες να μεγαλώνουν. Money talks αγαπητέ Πρόεδρε, και αν και γνωρίζω ότι το θέμα συζητείται και υπάρχουν σκέψεις στο τραπέζι, να μου επιτρέψετε να καταθέσω και εγώ μία. Για κάθε παιδί μέχρι την ενηλικίωση του, ο κάθε γονιός να δικαιούται €5000 αύξηση στο ετήσιο μη φορολογητέο του εισόδημα.
Σήμερα όμως αλλά και στο προβλεπτό μέλλον, οι ανάγκες σε προσωπικό δεν μπορούν να καλυφθούν από Κύπριους και Ευρωπαίους πολίτες, συνεπώς θα πρέπει να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση των επιχειρήσεων σε ανθρώπινο δυναμικό από υπηκόους μη Ευρωπαϊκών χωρών, χωρίς καθυστερήσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες.
Πιστεύω ότι οι οικονομίες δυναμώνουν όταν εμβολιάζονται με ανθρώπινο δυναμικό με πολυπολιτισμικές και νέες δεξιότητες και ιδέες. Η αύξηση σε εργατικό και επιστημονικό δυναμικό οριζόντια σε όλους τους τομείς και κλάδους της οικονομίας, από μόνη της δημιουργεί περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη και νέες θέσεις εργασίας. Δημιουργεί αυξημένες δραστηριότητες και ανάγκες για στέγαση και σίτιση, σχολεία και παιδεία, χώρους αναψυχής, τρόπους διακίνησης κ.λπ.
Μια διευκρίνηση να μου επιτρέψετε: Άλλο ο παράνομος μετανάστης, άλλο οι πρόσφυγες και οι αιτητές πολιτικού ασύλου, και άλλο ο καθόλα νόμιμος απασχολούμενος υπήκοος μη Ευρωπαϊκών χωρών. Η δαιμονοποίηση της απασχόλησης ξένων εργατών είναι δυστυχώς μια αρνητική παράμετρος και εμπόδιο για την ανάπτυξη του τόπου μας.
Σε σχέση με το πλαίσιο αυτό καθαυτό της έγκρισης αδειών απασχόλησης εργαζομένων υπηκόων μη Ευρωπαϊκών χωρών, έχει σαφώς βελτιωθεί η ταχύτητα εξέτασης από το Υπουργείο Εργασίας και πρέπει να αναγνωρισθεί αυτό με ικανοποίηση. Ωστόσο επιβάλλεται η απλοποίηση διαδικασιών, η κατάργηση στρεβλώσεων και η εκλογίκευση αναχρονιστικών ρυθμίσεων. Ενδεικτικά και μόνο να αναφέρω:
• Δεν νοείται ένας όμιλος επιχειρήσεων με πολλά ομοειδή καταστήματα ή παραρτήματα να μην μπορεί να μεταφέρει τον εργαζόμενο από το ένα κατάστημα στο οποίο δεν τον χρειάζεται, στο άλλο παραδίπλα όπου χρειάζεται ενίσχυση.
• Επίσης, υπάρχει ένας αριθμός επαγγελματικών δραστηριοτήτων για τις οποίες διαχρονικά δεν εντοπίστηκε ούτε και ένας εγγεγραμμένος άνεργος. Για αυτά τα 27 περίπου επαγγέλματα, πρέπει να εφαρμοστεί απλοποιημένη διαδικασία αδειοδότησης, όπως ακριβώς γίνεται και με τους γεωργικούς εργάτες.
Οφείλουμε επίσης να κατανοήσουμε ότι οι ανάγκες εργατικού δυναμικού δεν περιορίζονται πλέον στα χαμηλόμισθα επαγγέλματα ή σε αυτά στα οποία αριθμητικά μειώνονται πλέον οι Κύπριοι με γνώση και εμπειρία (όπως πχ στη οικοδομική βιομηχανία). Υπάρχουν και ανάγκες στην ψηφιακή μετάβαση, στην καινοτομία, στα λογιστικά και χρηματοοικονομικά επαγγέλματα, στην Υγεία, εξειδικευμένη ιατρική, νοσηλευτικό προσωπικό, στην παιδεία και πολλούς άλλους τομείς.
Οι ΗΠΑ δεν έγιναν μεγάλη οικονομική δύναμη από τους cowboys και χρυσωρύχους, έγιναν από τον εμπλουτισμό με άλλους υπηκόους. Δεν χρειάζεται να κάνω αναφορά σε Άινστάιν και τις τότε εποχές, απλώς να αναφέρω πιο σύγχρονα επιτεύγματα: Google - συνιδρυτής Sergey Brin, Ρώσσος, Whatsapp - συνιδρυτής Jan Koum Ουκρανός, Youtube - ιδρυτές Steve Chen – Ταϊβανός και Jawed Karim Γερμανός, Elon Musk - από Νότια Αφρική.
Η Κύπρος έκαμε το 2023 το μεγάλο άλμα με την εισαγωγή εθνικού κατώτατου μισθού και με την αύξηση από 50 σε 66,7% του ποσοστού καταβολής της ΑΤΑ. Και στα δύο αυτά ζητήματα επιβάλλεται ορθολογική προσέγγιση στα επόμενα βήματα.
Το σύστημα της ΑΤΑ χρειάζεται εκσυγχρονισμό. Ο δείχτης πληθωρισμού δεν μπορεί από μόνος του να είναι η φόρμουλα. Πρέπει να εμπλουτιστεί και με την αύξηση της παραγωγικότητας καθώς και με τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας.
Να θυμόμαστε ότι ο θεσμός θεσπίστηκε το 1944 επί αποικιοκρατίας, όταν επικρατούσαν άθλιες συνθήκες εργασίας. Σήμερα, 80 χρόνια μετά, όλα έχουν αλλάξει και όπως έχω προαναφέρει η οικονομία μας είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτή των άλλων χωρών.
Με την καταλυτική παρέμβαση του Υπουργού Εργασίας, μάς έχει δοθεί ο χρόνος με τους κοινωνικούς εταίρους, να εξετάσουμε τα σημεία εκείνα που είναι αναχρονιστικά, διαβρώνουν την οικονομία και υποσκάπτουν την ανταγωνιστικότητα, αλλά και μεγεθύνουν το χάσμα μεταξύ υψηλά αμειβόμενων και χαμηλόμισθων.
Οφείλουμε να συνεργαστούμε σε ένα παραγωγικό διάλογο και μαζί να κωδικοποιήσουμε ένα νέο σύστημα που θα ανταποκρίνεται στις σημερινές και μελλοντικές πραγματικότητες στο χώρο εργασίας.
Σήμερα οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν στο ανθρώπινο τους δυναμικό τον πιο σημαντικό συνεργάτη στην προσπάθεια τους για επιτυχία και με διάφορες καινοτόμες μεθόδους διαμορφώνουν συνθήκες ίσων ευκαιριών, αξιοποιούν σύγχρονα εργαλεία διαμόρφωσης δημιουργικού και φιλικού περιβάλλοντος, καθιερώνουν συστήματα αναγνώρισης, ανταμοιβής και επιβράβευσης και δίνουν ισχυρό περιεχόμενο στην εταιρική κοινωνική ευθύνη.
Οι πραγματικοί μισθοί δεν αυξήθηκαν ποτέ και πουθενά με Διατάγματα – οι μισθοί αυξάνονται μόνο με οικονομική ανάπτυξη, με μεγέθυνση της πίτας, με κερδοφόρες επιχειρήσεις και ανταγωνιστικές οικονομίες.
Στο σημείο αυτό ακριβώς θα καταθέσω και δύο μόνο εκκλήσεις:
• Όχι επιστροφή στην ασύμμετρη αύξηση του κρατικού μισθολογίου. Η προϋπολογιζόμενη για το 2024 αύξηση κατά 15% του κρατικού μισθολογίου σε σύγκριση με το 2023, μάς ανησυχεί βαθύτατα. Όχι γιατί υπάρχει άμεσος δημοσιονομικός κίνδυνος, αλλά γιατί αν η τάση συνεχιστεί ξέρουμε το τελικό αποτέλεσμα, το ζήσαμε το 2013.
Τώρα που τα δημόσια έσοδα είναι υγιή και τα πρωτογενή πλεονάσματα μπορούν να επιταχύνουν την μείωση του χρέους και οι αναβαθμίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας επιτρέπουν την αναχρηματοδότηση του με όλο και ευνοϊκότερους όρους, η δημοσιονομική πολιτική πρέπει να παραμείνει πειθαρχημένη και αναπτυξιακά προσανατολισμένη.
• Στο πεδίο της απασχόλησης χρειαζόμαστε μόνο ένα ακόμα νόμο που τον χρωστά η συντεταγμένη πολιτεία στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά:
Τη Συμφωνία που συνομολόγησε το 1999 η ΟΕΒ με την ΣΕΚ, την ΠΕΟ και την ΠΑΣΥΔΥ για την Διαδικασία Επίλυσης Εργατικών Διαφορών σε Ουσιώδεις Υπηρεσίες, να την κάνει Νόμο. Ως έχει, χωρίς να αλλάξει ούτε γιώτα. Χωρίς να προσθέσει ούτε κυρώσεις για την παράβαση, ούτε ποινές, ούτε τιμωρίες. Ένα νόμο ατελή, αλλά νόμο. Ένα κάποιο πέπλο ελάχιστης προστασίας για τους αθώους επιχειρηματίες, για τους αθώους εργαζόμενους, για τους αθώους πολίτες που υποφέρουν κάθε φορά που μια μικρή ομάδα εργαζομένων κλείνει πχ τα λιμάνια ή τα αεροδρόμια.
Και για όσους τυχόν δεν ξέρουν τι λέει αυτή η Συμφωνία, επιγραμματικά προβλέπει τον διορισμό μιας κοινά αποδεκτής Επιτροπής για εξέταση της διαφοράς και κατάθεση πρότασης για επίλυση της. Η πρόταση δεν είναι δεσμευτική - αν οι συντεχνίες θέλουν να απεργήσουν θα μπορούν ελεύθερα να το κάνουν με μόνο μια υποχρέωση: Να εξηγήσουν τους λόγους απόρριψης της πρότασης που υποβλήθηκε από μια αμερόληπτη και κοινά αποδεκτή Επιτροπή.
Κλείνοντας
Όταν η Σιγκαπούρη απόκτησε κρατική οντότητα το 1965, ο πληθυσμός της ήταν γύρω στα 1.8 εκατομμύρια. Σήμερα απαριθμεί κοντά στα 6 εκατομμύρια, εκ των οποίων τα 2.3 εκατ. είναι ξένοι. Από τα δε 3.6 εκατ. ντόπιους κατοίκους, περίπου το 25% έχει γεννηθεί εκτός Σιγκαπούρης. Στην αγορά εργασίας της χώρας αυτής, το 44% του εργατικού δυναμικού είναι ξένοι.
Η Κύπρος πρέπει να αγκαλιάσει την πολυπολιτισμικότητα, να αναγνωρίσει τα οφέλη που αυτή φέρνει με την ενδυνάμωση της οικονομίας μας, χωρίς εμπόδια στην νόμιμη έλευση ξένου εργατικού, επιστημονικού η άλλων εξειδικεύσεων εργατικού δυναμικού στη χώρα.
Ο Δαρβίνος έχει επιβεβαιωθεί άπειρες φορές αφότου συμπέρανε πριν από 200 περίπου χρόνια ότι «αυτοί που επιβιώνουν δεν είναι οι πιο δυνατοί ή οι πιο έξυπνοι, αλλά αυτοί που προσαρμόζονται καλύτερα στις αλλαγές».
